Άγιος Σιλουανός...

 

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης,

σχέδιο μ’ ένα δαγκωμένο μολυβάκι σ’ ένα παλιό χαρτί, αντίδωρο μικρό σε ανεξόφλητο χρέος, με αφορμή το συμπόσιο στη Σκιάθο, “Μέρες Παπαδιαμάντη”, που τίμησε φέτος τον Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλο και το σπουδαίο έργο του, την επιμέλεια των απάντων, που εξέδωσε ο “Δόμος” του Δημήτρη Μαυρόπουλου.

Έρχεται στον νου μου, φωτογραφημένος απ’ τον Παύλο Νιρβάνα, να κάθεται μόνος μπροστά σε έναν ασβεστωμένο τοίχο καταντικρύ στον ήλιο, με το βλέμμα χαμηλωμένο, ν’ αποφεύγει την αντηλιά et ne pas exciter la curiosité du public.

Συνχωνευμένος στον κόσμο κι ολομόναχα διακριτός, συγκάτοικος αγόγγυστος στ’ αξεδιάλυτα όρια της ανθρώπινης και της θείας δικαιοσύνης. Μα πως καλλιεργεί έτσι επ’ αγαθώ τόση γνώση της αβυσσαλέας ψυχής των ανθρώπων; Πως μπορεί να υψώνει αυτόν τον τόπο σε κοινότητα και να τον φανερώνει κόσμο ολόκληρο, αυτό το χωραφάκι που οργωνόμαστε καταξεσκισμένοι, αυτό τ’ αλωνάκι που αλωνιζόμαστε ποδοπατημένοι, που λιχνιζόμαστε στον ήλιο μετέωροι, παίγνια του αέρα και του κενού, τις μυλόπετρες που μας αλέθουν, μας συνθλίβουν, μας κάνουν σκόνη, να ζυμωθούμε, να λάβουμε σχήμα, να ψηθούμε -καμίνι ο βίος αβίωτο- να στεριώσουμε, να γίνουμε ψωμάκι γλυκό -τί άλλο;- και κατάκοποι εντέλει, πεινώντες και διψώντες, εξημερωμένοι, εν ετέρα μορφή, να γευτούμε της ζωής μας το νόημα. Τη συμφιλίωση με το δικό μας και με το άλλο. Τη συν-χώρεση επιτέλους, την αμαρτία και την μετάνοια εν τ’ αυτώ. Ο,τι είναι η παιδική και αιώνια πατρίδα του γένους των ανθρώπων και του καθενός μας ξεχωριστά. Κεντημένοι τα σημάδια της υλικής μας υπόστασης να φτάνουμε αυτοπρόσωποι στο ιδανικό και στο αρχέτυπο, μιαν ουράνια κοινωνία επί γης! Ή μήπως τ’ αντίστροφο; Ν’ αναγνωρίζουμε την κοινωνία μας σαν τόπο περιούσιο, χάρισμα ουράνιο, στερέωμα φωτός στο σκοτάδι και στο κενό!

Αυτή την κατ’ εξοχήν απλή αλήθεια νομίζω ότι αναδεικνύει το χάρισμα του Παπαδιαμάντη κι αυτήν μας κατέλειπε η αγάπη του, ζωή ολοζώντανη, στο έργο του.

Είναι φορές που μου μοιάζει αγιοσύνη το ίχνος του, αγγελική η σκευή του, έτσι όπως το ‘γραφε στα πτερόεντα δώρα του: “Ξένος του κόσμου και της σαρκός, κατήλθε την παραμονήν από τα ύψη, συστείλας τας πτέρυγας όπως τας κρύπτη, θείος άγγελος. Έφερε δώρα από τα άνω βασίλεια διά να φιλεύση τους κατοίκους της πρωτευούσης, το άστρον το προωρισμένον να λάμπη εις τας συνειδήσεις, την αύραν την ικανήν διά να δροσίζει τας ψυχάς, και την ζωήν, την πλασμένην διά να πάλλει εις τας καρδίας. Ήτον ο καλός άγγελος της πόλεως”.

Kι αν ο Άγγελος δεν εύρε παρηγορίαν ανάμεσά μας και επανήλθεν εις τας ουρανίας αψίδας, πάλι κάτι μας έμεινε απ’ το πέρασμά του· η μνήμη αίφνης απ’ το θάμβος του φωτός, σημάδια μυστικά απ’ τα ταπεινά του βήματα που πάτησαν τον κόσμο μας. Kάποιες φορές, νοιώθουμε ακόμη απ’ το άγγιγμά του μιαν αύρα, μιαν αίσθηση φτερών στους ώμους, μιαν επιθυμία αλλούτερη. Ξεφεύγουμε στα πιο υψηλά. Ποθούμε τα καλύτερα.

Χρήστος Μποκόρος

Χρήστου Γιανναρά, «Αλφαβητάρι της πίστης» (απόσπασμα)

 

«Πάω στην Εκκλησία για να θεραπευτώ»

Είναι μια άποψη που ακούγεται συχνά και έχουν γραφτεί και βιβλία γύρω απ’ αυτή. Όμως στον πυρήνα της υπάρχει και πάλι η μετατροπή της Εκκλησίας σε μέσο, αφού στόχος της είναι η θεραπεία και όχι η εκκλησιοποίηση. Ο άνθρωπος που έχει στο νου του αυτή την άποψη εισέρχεται στην Εκκλησία για να θεραπευτεί ατομικά κι όχι για να αποζητήσει «τους αδελφούς μου και τες αδελφές μου», όπως έλεγε ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός...

Η Εκκλησία μάς σώζει όχι ως ένα αφηρημένο σώμα ή μια ατομική προσπάθεια, αλλά ως ομάδα αδελφών που κοινωνούν μεταξύ τους ουσιαστικά. Και ποια είναι η κοντινότερή μας Εκκλησία; Δεν είναι η ενορία του καθενός, αλλά η οικογένειά του! Εάν δεν μπορέσουμε μέσα στην οικογένειά μας να δούμε τον άλλο ως ευλογία, τότε δεν θα μπορέσουμε να το κάνουμε ούτε μέσα στην ενορία...

π. Βασίλειος Θερμός

Πρέπει να προχωρήσουμε σε μια εκκλησία...

Πρέπει να προχωρήσουμε σε μια εκκλησία που θα είναι η άλλη χώρα του αχωρήτου. Σε μια εκκλησία που θα είναι η άλλη Πλατύτερα. Ας μη μας τρομάζει το θαύμα.

Η γλώσσα των λειτουργικών κειμένων της Εκκλησίας διακρίνεται για τη ζωντάνια και την ποιητικότητά της. Οι Πατέρες δεν δημιούργησαν απλώς μια ωραία γλώσσα, αλλά μια γλώσσα που εκφράζει την οντολογία της Εκκλησίας, βαθιά θεολογική και υπαρξιακή. Ωστόσο, στις μέρες μας παρατηρούμε ότι αυτή η ποιητική έκφραση χάνεται, κυρίως όταν τα κείμενα ειδωλοποιούνται και παύουν να είναι ζωντανά, οδηγώντας, κατά συνέπεια, τη ζωή στο θάνατο.

Μια Εκκλησία που δεν ελπίζει στο θαύμα και στην έκπληξη, είναι νεκρή. Η ζωντάνια της προϋποθέτει ότι οι άνθρωποι ονειρεύονται και δημιουργούν εντός της. Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας επισημαίνει ότι η πτώση των Πρωτοπλάστων συνέβη διότι οι ίδιοι αντικειμενοποίησαν τον Θεό, μετατρέποντάς τον σε ένα στατικό αντικείμενο, αντί να διατηρήσουν τη ζωντανή σχέση μαζί Του. Στην Εκκλησιαστική κοινότητα μετέχουν άνθρωποι πτωτικοί, άνθρωποι που αγωνίζονται. Η Εκκλησία παλεύει για τον τρόπο της ενώσεως του κτιστού με το άκτιστο και εργάζεται αδιάκοπα για τη σωτηρία του ανθρώπου.

Σήμερα, οι σύγχρονοι ποιητές θα μπορούσαν να εργαστούν εντός της Εκκλησίας για τη δημιουργία νέων υμνολογικών έργων των λατρευτικών ακολουθιών, έργων που θα συνδυάζουν τη δυναμική της γλώσσας του παρελθόντος με τα υλικά του παρόντος. Άλλωστε, η στιγμή στην Ορθόδοξη πίστη έχει τεράστια σημασία, καθώς η Εκκλησία ζει και λειτουργεί στο αιώνιο παρόν της Βασιλείας του Θεού.

Χρυσόστομος Σταμούλης

Υψώνω τον Σταυρό...

 

Του Σταυρού...

«Ἡ ματιά μας χρειάζεται νὰ στραφεῖ ἀκριβῶς σ’ αὐτὸν ποὺ ... κρεμᾶται ἐπὶ ξύλου. Εἶναι τὸ παράδοξο τοῦ Σταυροῦ. Γιατί ἄραγε ὁ Χριστὸς δὲν ἔμεινε ἀπέθαντος: Ἤ, γιατί δὲν πέθανε σὲ βαθιὰ γηρατειὰ ἕναν θάνατο ἤρεμο καὶ τιμημένο, περίπου σὰν αὐτὸν ποὺ ὀνειρεύεται ὁ Βάρναλης στὴ «Μάνα τοῦ Χριστοῦ», περιτριγυρισμένος ἀπὸ ἀγαπημένα πρόσωπα; Τὸ κλειδὶ ἴσως βρίσκεται ἀκριβῶς ἐδῶ: Ὁ Χριστὸς ἦρθε γιὰ πόλεμο. Ἦρθε γιὰ νὰ καταστρέψει τὰ ἔργα τοῦ διαβόλου. Καὶ ἐνῶ εἶχε τὴν ἐξουσία νὰ μὴν πεθάνει κάν, πεθαίνει θάνατο μὲ τὰ πιὸ ἀκραῖα χαρακτηριστικά: θάνατο ὀδυνηρό, ἀτιμωτικὸ καὶ σὲ ἐγκατάλειψη. Γιατί: Διότι αὐτὴ εἶναι ἡ ἀνθρώπινη κατάσταση. Ἂν ὁ Χριστὸς πέθαινε ἄλλον θάνατο+ τότε ἡ ἐνανθρώπησή του δὲν θὰ ἦταν πλήρης. Δὲν θὰ εἶχε προσλάβει τὴν πληρότητα τοῦ ἀνθρώπου, τὶς ἐσχατιὲς τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς, τὴν ἄβυσσο τοῦ παράλογου ποὺ τυραννᾶ τὸν ἄνθρωπο. Ὁ Χριστὸς φορτώθηκε ἑκούσια στὸν ἑαυτό του τὸ τραγικό, γιὰ νὰ διανοίξει στὸ τραγικὸ μιὰν ἐνδοχώρα τὴν ὁποία αὐτὸ ἀπὸ μόνο του δὲν ἔχει. Ἂν τὸ τραγικὸ δὲν τὸ συναντήσει ὁ ἴδιος ὁ Θεός, ἂν ἐνδοχώρα δὲν γίνει ἡ ἴδια ἡ ζωὴ τοῦ Θεοῦ, τότε τὸ τραγικὸ θὰ εἶναι τὸ τέρμα τῶν πάντων. [...]

Τὸ ἐρώτημα, γιὰ ἀκόμη μιὰ φορά, εἶναι τί συνεπάγεται ἡ πίστη γιὰ τὴν καθημερινότητα, τὴν ὀδύνη, τὴν ἀδικία καὶ τὸ παράλογο ποὺ λυσσομανᾶ μέσα στὴν ἱστορία. Ἡ σταύρωση τοῦ Χριστοῦ τελικά εἶναι άραγε ἁπλῶς κάτι ποὺ ἔλαβε χώρα καὶ τελείωσε γιὰ νὰ τὴ διαδεχτεῖ ἡ Ἁνάσταση; Ἢ μήπως ἡ σταύρωση συνεχίζεται καὶ ἀποτελεῖ μιὰ πραγματικότητα τῆς ἱστορίας, ὅσο ἡ ἱστορία συνεχίζει νὰ εἶναι τὸ πεδίο ἀναμέτρησης τῶν φιλόθεων καὶ ἀντίθεων δυνάμεων;

Ἡ Ἁνάσταση εἶναι τὸ μέλλον μας. Εἶναι τὸ ἔσχατο ποὺ εἰσβάλλει στὴν ἱστορία. Ἁλλὰ τὴν Ἁνάσταση τὴν στοιχειώνει, τὴ συνοδεύει γιὰ πάντα ἡ σταύρωση, ὑπὸ τὴν ἔννοια ὅτι ἡ σταύρωση δείχνει τί λογῆς γεγονὸς εἶναι ἡ Ἁνάσταση, ὅτι δηλαδὴ δὲν εἶναι οἱοδήποτε ξαναζωντάνεμα, ἀλλὰ εἶναι ἡ νίκη τῆς θυσιαστικῆς Ἁγάπης ἐπὶ τοῦ θανάτου. Ὑπ’ αὐτὴ τὴν ἔννοια, ἡ σταύρωση δὲν εἶναι ἡ ἥττα, τὴν ὁποία διαδέχεται ἡ νίκη, ἀλλὰ εἶναι ἡ νίκη τὴν ὁποία διαδέχεται ἡ νίκη. «Ἡ Ἁνάστασις», ἔχει ἐπισημάνει ὁ π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, «ἀποκαλύπτει [...] καὶ συνεχίζει τὴ νίκη ἐπὶ τοῦ Σταυροῦ [...]. Ἡ δύναμις τῆς Ἁναστάσεως εἶναι ἀκριβῶς “ἡ δύναμις τοῦ Σταυροῦ”».

Ναι. Ἡ ἱστορία εἶναι ἕνας πόλεμος μέχρις Ἐσχάτων. Καὶ μέσα σ’ αὐτὸ τὸν πόλεμο, συχνὰ ὁ Χριστὸς «ἡττᾶται» καὶ κάνει ζωή του τὴν ὀδύνη, τὸ παράλογο,τὴν ἐγκατάλειψη. Μέχρι τὴν τελικὴ νίκη τῶν ἐσχάτων, ὅσο ἀκόμη μανιάζει τὸ δαιμονικὸ καὶ ἡ ἀπανθρωπιά, ὁ Χριστὸς ὄχι μόνο εἶναι μὲ τὰ θύματα τῆς ἱστορίας, ἀλλὰ γίνεται ἕνα θύμα τῆς ἱστορίας. Τὸ δόγμα τοῦ πάσχοντος Θεοῦ (τοῦ πάσχοντος αὐτοπροσώπως μέσα στὴν ἱστορία) δίνει τὴ βάση γιὰ μιὰ πολιτικὴ θεολογία (πολιτικὴ μὲ τὴν εὐρεία ἔννοια τῆς ἔγνοιας καὶ τῆς εὐθύνης ἀπέναντι στὸν κοινὸ βίο) ἡ ὁποία ὀφείλει νὰ πεῖ εὐθαρσῶς: Ὁ κόσμος αὐτὸς δὲν εἶναι θέλημα Θεοῦ- Ὁ κόσμος αὐτὸς ὀφείλει νὰ ἀλλάξει. [...] Αὐτὸ τὸ εἶχε ἐκφράσει περίφημα ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητὴς στὸ ἔργο του Μυσταγωγία, στὸ ὁποῖο ἑρμηνεύει τὴ θεία Λειτουργία. Ἁντίθετα πρὸς μονιστικές, ἐσωστρεφεῖς θεωρήσεις τῆς λειτουργικῆς ζωῆς, ὁ Μάξιμος κλείνει τὴν ἑρμηνεία του μὲ ἕναν ὕμνο γιὰ τὸ ἄνοιγμα στὸ πρόσωπο τοῦ ἀδικημένου, ἕναν ὕμνο πρὸς τὴν ἀλληλεγγύη. Ὣς τὸ τέλος τῆς ζωῆς αὐτῆς ὁ Χριστὸς ὑποφέρει μυστικὰ τὶς ὀδύνες τῶν ἀδυνάτων καὶ καλεῖ τοὺς πιστοὺς νὰ τὸν μιμηθοῦν, νὰ διακονήσουν τὸ πάθος τῶν ἀνθρώπων πάσχοντας οἱ ἴδιοι».

Θανάσης Β. Παπαθανασίου, «Ο πάσχων Θεός, ο σύντροφος Θεός», περιοδικό “Σύναξη” 129 (2014), σσ. 17-27.

Έρχονται οι μήνες και φεύγουν...

Χάζευα κάμποση ώρα το λαχταριστό τσαμπί, την κεχριμπαρένια ηλιαχτίδα που με ρόδινες ανταύγειες αγκάλιαζε ηδονικά τις μαβιές του ρώγες κι έπαιζε κρυφτούλι στ’ αμπελόφυλλα... Πώς να συγκρατηθείς; Το ξεκρέμασα χαϊδεύοντας την άχνη τη λεπτή του και τ’ ακούμπησα ευλαβικά στο τσίγκινο τάσι... Ύμνος στο ελάχιστο..! Έκλεισα ασυναίσθητα τα μάτια... Έρχονται οι μήνες και φεύγουν, μα στιγμές σαν κι αυτές δεν σβήνουν… Γίνονται αφορμή και πρόσκληση να νοιώσουμε λίγο απ’ τ’ άρωμα, τη δροσιά και το νέκταρ της γεύσης τους…

Φθινοπώριασε... Καλό μήνα σε όλους...

Χρήστος Π. Γαρουφαλής