Των ημερών...

Ανεξάρτητα από τα ιστορικά γεγονότα της πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης από τους Αβάρους το 626 και της διασώσεώς της, ο Ακάθιστος Ύμνος είναι Κοντάκιο που κατά περιεχόμενο συνδέεται με το όρο Θεοτόκος ως ερμηνευτική πρόταση ιδίως του άρθρου του Συμβόλου της Πίστεως:

«Τὸν δι᾽ ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν κατελθόντα ἐκ τῶν οὐρανῶν καὶ σαρκωθέντα ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς Παρθένου καὶ ἐνανθρωπήσαντα» κατά πρώτον κατά τις συνοδικές αποφάσεις των Γ´-Ε´ Οικουμενικών Συνόδων.

Η ομολογία του όρου Θεοτόκος υπήρξε τόσο καθοριστική για την ερμηνεία του Μυστηρίου της Θείας Οικονομίας όσο και ο όρος ὁμοούσιος για την ομολογία του Τριαδικού Θεού εν σχέσει με τις δύο πρώτες Οικουμενικές Συνόδους. Μετά, μάλιστα, τη Δ´ Οικουμενική Σύνοδο στη Χαλκηδόνα, πολλοί ναοί ανά τη Βυζαντινή αυτοκρατορία αφιερώθηκαν στη Θεοτόκο, και ακολούθησε και η ερμηνευτική υμνολογική παραγωγή και λειτουργική πράξη, όπως γίνεται αντιληπτό και με τις αποφάσεις της ΣΤ´ Οικουμενικής Συνόδου κατά του Μονοθελητισμού και του Μονοενεργητισμού.

Κατά ταύτα, την πέμπτη εβδομάδα των Νηστειών η συνύπαρξη του Μεγάλου Κανόνα, ενός είδους που θα αντικαταστήσει τα Κοντάκια, και του Ακαθίστου Ύμνου προβάλλουν ως μία ενότητα και ερμηνευτική πρόταση. Έτσι, το Σάββατο προ της Ε´ Κυριακής των Νηστειών λέγεται Σάββατο του Ακάθιστου Ύμνου, που εκτός του Ακαθίστου Ύμνου, ο οποίος ψάλλεται συνήθως στο Απόδειπνο της Παρασκευής, κατά τη Θεία Λειτουργία διαβάζονται Αναγνώσματα της Θεοτόκου, Αποστολικό το αυτό με την εορτή των Εισοδίων, 21 Νοεμβρίου (Ἑβρ. θ´, 1-7) και Ευαγγελικό Ανάγνωσμα το αυτό με την εορτή του Γενεθλίου της Θεοτόκου, 8 Σεπτεμβρίου (Λουκ. α´, 39-49, 56) και Κάθισμα το αυτό με την εορτή του Ευαγγελισμού: «Ὁ μέγας Στρατηγός, τῶν ἀΰλων Ἀγγέλων εἰς πόλιν Ναζαρέτ, ἐπιστὰς Βασιλέα, μηνύει σοι Ἄχραντε, τῶν αἰώνων καὶ Κύριον· Χαῖρε λέγων σοι, εὐλογημένη Μαρία, ἀκατάληπτον καὶ ἀνερμήνευτον βάθος, βροτῶν ἡ ἀνάκλησις», ἦχος α´, καταφάσκοντας και λειτουργικά στην πραγματική Ενανθρώπηση του Λόγου.

Επισημαίνεται ότι καθόλη την πέμπτη εβδομάδα των Νηστειών, πλην των Προφητικών Αναγνωσμάτων από τον Ησαΐα, τα Προφητικά Αναγνώσματα προέρχονται από το βιβλίο της Γενέσεως και έχουν κεντρικό πρόσωπο τον Αβραάμ με τελευταίο τέτοιο Ανάγνωσμα την Παρασκευή το εσπέρας το κεφάλαιο κβ´, 1-18, της Θυσίας του Αβραάμ, προφητικού τύπου του Μυστικού Δείπνου, εν είδει προχειρισμού, και του όρκου του Θεού, ενός σημείου της οικουμενικότητος της αποκαλύψεως του Λόγου του Θεού, του αυτού δε και Ενανθρωπήσαντος (Γεν. κβ´, 16-18: «Κατ᾿ ἐμαυτοῦ ὤμοσα, λέγει Κύριος, οὗ εἵνεκεν ἐποίησας τὸ ρῆμα τοῦτο, καὶ οὐκ ἐφείσω τοῦ υἱοῦ σου τοῦ ἀγαπητοῦ δι᾿ ἐμέ, ἦ μὴν εὐλογῶν εὐλογήσω σε, καὶ πληθύνων πληθυνῶ τὸ σπέρμα σου, ὡς τοὺς ἀστέρας τοῦ οὐρανοῦ καὶ ὡς τὴν ἄμμον τὴν παρὰ τὸ χεῖλος τῆς θαλάσσης, καὶ κληρονομήσει τὸ σπέρμα σου τὰς πόλεις τῶν ὑπεναντίων· καὶ ἐνευλογηθήσονται ἐν τῷ σπέρματί σου πάντα τὰ ἔθνη τῆς γῆς, ἀνθ᾿ ὧν ὑπήκουσας τῆς ἐμῆς φωνῆς»).

Την Ε´ Κυριακή των Νηστειών η Εκκλησία εορτάζει τη μνήμη της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας, ως ὑποδείγματος μετανοίας (Εξαποστειλάριο της Οσίας, στον Όρθρο, ἦχος γ´: «Ὑπόδειγμα μετανοίας, σὲ ἔχοντες πανοσία Μαρία Χριστὸν δυσώπει, ἐν τῷ καιρῷ τῆς Νηστείας, τοῦτο ἡμῖν δωρηθῆναι, ὅπως ἐν πίστει καὶ πόθῳ, σὲ ᾄσμασιν εὐφημῶμεν»), αλλά και απορρίψεως της υποκρισίας των ανθρώπων, που κρύβουν τη μεταπατορική φθορά στην εγωκεντρική τους συστροφή, την αυτοθέωση και νοητική τους ικάνωση, ότι μπορούν, δηλαδή, άνευ της θεοποιού ενεργείας του Θεού και μέσω επιτέλεσης συμβατικών κτιστών μέσων, διατάξεων και εντολών, να πετύχουν τη σωτηρία, την άρση της περατότητας και της κτιστότητας. Ο λόγος είναι σαφής: Σωζόμαστε εν τω Ενανθρωπήσαντι Λόγω, όχι γιατί το αξίζουμε, αλλά γιατί το έλεος του Θεού είναι άπειρο και η φιλανθρωπία του απερινόητος.

Η μνήμη της Οσίας εορτάζεται, επίσης, και κατά την πρώτη Απριλίου. Εν πολλοίς η υμνολογία των δύο εορτών συμπίπτει με τους δύο Κανόνες που βασίζονται στο Συναξάρι της Οσίας, γραμμένο είτε από τον Άγιο Σωφρόνιο (560-638), Πατριάρχη Ιεροσολύμων, είτε από κάποιο μαθητή του κατά τη δική του θεολογική και νηπτική πράξη. Ο Άγιος Σωφρόνιος είναι Πατέρας της Εκκλησίας, μοναχός της Μονής Αγίου Θεοδοσίου και πολέμιος του Μονοθελητισμού, είναι γνωστός υμνογράφος και αναθεωρητής του Τυπικού του Αγίου Σάββα, το οποίο, μαζί με την Ὑποτύπωση της Μονής Στουδίου της Κωνσταντινούπολης, θα περάσει εν μέρει στο Τυπικό της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Στο Συναξάρι της Οσίας κυριαρχεί η δύναμη του Σταυρού του Κυρίου, η παρουσία της Υπεραγίας Θεοτόκου, η παρουσία του Οσίου Ζωσιμά για την πιστοποίηση στη μετοχή της Οσίας στο Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας κατά το Μυστικό Δείπνο στη Μονή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου παρά τον Ιορδάνη και την εν απαθεία βιωτή της σε σημείο που να περπατάει πάνω στα νερά του Ιορδάνη, όπως οι Θεόπτες Άγιοι του Ισραήλ, κλείνοντας έτσι με τη μνήμη της η Εκκλησία τον κύκλο των Κυριακών της μετανοίας ως θύρας της δωρούμενης υπό του Ενανθρωπήσαντος Λόγου σωτηρίας κατά το Κατανυκτικό τροπάριο στο Δόξα... των Κυριακών του Τριωδίου: «Τῆς μετανοίας ἄνοιξόν μοι πύλας Ζωοδότα, ὀρθρίζει γὰρ τὸ πνεῦμά μου, πρὸς ναὸν τὸν ἅγιόν σου, ναὸν φέρον τοῦ σώματος, ὅλον ἐσπιλωμένον, ἀλλ᾽ ὡς οἰκτίρμων κάθαρον, εὐσπλάγχνῳ σου ἐλέει», ἦχος πλ. δ´.

Τα δύο Αναγνώσματα της ημέρας είναι άκρως ευχαριστιακού περιεχομένου, σε προχειρισμό της ελεύσεως των γεγονότων της Μεγάλης Εβδομάδος, του Μυστικού Δείπνου αλλά και της Πεντηκοστής. Το Αποστολικό Ανάγνωσμα είναι η συνέχεια της πολύ γνωστής περικοπής της Θεοτόκου, των εορτών των Εισοδίων (Αριθμ. 53), της Αγίας Σκέπης (Αριθμ. 49) και του Σαββάτου της σημερινής Κυριακής, ως συνέχεια και ενότητα Προφητικού τύπου της Σκηνής του Μαρτυρίου και των τελουμένων εν αυτή ολοκαυτωμάτων και της Παναγίας της Θεοτόκου ως της Νέας Σκηνής του «σωματουμένου» Λόγου, κατά τον Άγιο Σωφρόνιο, του Αρχιερέως Χριστού, του προσφέροντος, προσφερομένου και δεχομένου την αναίμακτο θυσία μετά το Σταυρό, την ταφή και την Ανάσταση «δι᾽ ἡμᾶς και διὰ τὴν ἡμῶν σωτηρίαν» στην Εκκλησία των Αγίων της Πεντηκοστής, Πρωτότοκου αδελφού ημών ως Ενανθρωπήσαντος. Όπως επανειλημμένα έχει τονισθεί, ανακεφαλαιών τις Προφητικές οράσεις και την πορεία του Ισραήλ ο Χριστός ενώνει τις χαρισματικές λειτουργίες, τα αξιώματα του Ισραήλ (του Βασιλέως, του Προφήτη και του Αρχιερέως) και προσάγει τον Ισραήλ στο Μυστικό Δείπνο, οδηγών τους Μαθητές και τους Αποστόλους να τον αναγνωρίσουν και Πνευματικώς ορώμενο και μετεχόμενο ως το Ζώντα Θεό εν δεξιά του Πατρός Καθεζόμενο και αεί ερχόμενο, «οὗ τῆς βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος» μετά του Πατρός και του Αγίου Πνεύματος.

Το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα βρίσκεται σε αντιστοιχία με το Αποστολικό Ανάγνωσμα και ουσιαστικώς σε συνέχεια του Ευαγγελικού Αναγνώσματος της προηγούμενικης Κυριακής και νοηματικά με το στίχο 30 του ένατου κεφαλαίου εκ του Κατά Μάρκον Ευαγγελίου, κατά τον οποίο ο Χριστός και οι Μαθητές «παρεπορεύοντο διὰ τῆς Γαλιλαίας» προς Ιεροσόλυμα (Μάρκ. θ´, 30-31: «Καὶ ἐκεῖθεν ἐξελθόντες παρεπορεύοντο διὰ τῆς Γαλιλαίας, καὶ οὐκ ἤθελεν ἵνα τις γνῷ· ἐδίδασκε γὰρ τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς ὅτι Ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται εἰς χεῖρας ἀνθρώπων, καὶ ἀποκτενοῦσιν αὐτόν, καὶ ἀποκτανθεὶς τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀναστήσεται»). Ακόμη και μετά τη Μεταμόρφωση οι Μαθητές «οὐκ ἴσχυσαν» να θεραπεύσουν τον υιό ενός εκ του ὄχλου, του έχοντος πνεύμα άλαλο. Ακολουθούν και άλλες θεοσημίες, η συζήτηση με τον πλούσιο, ο οποίος έγινε περίλυπος σαν του είπε ο Χριστός να μοιράσει τα υπάρχοντά του και να τον ακολουθήσει στο δρόμο της θυσίας και του σταυρού, και με παρόμοιο τρόπο απάντησε ο Χριστός στους Μαθητές ζητώντας από αυτούς, που τον είχαν δει μεταμορφούμενο, και «οὐκ ἴσχυσαν», για την ολιγοπιστία τους, όπως ο Πέτρος, να αρνηθούν την ίδια τους την οικογενειακή ύπαρξη: «Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐδείς ἐστιν ὃς ἀφῆκεν οἰκίαν ἢ ἀδελφοὺς ἢ ἀδελφὰς ἢ πατέρα ἢ μητέρα ἢ γυναῖκα ἢ τέκνα ἢ ἀγροὺς ἕνεκεν ἐμοῦ καὶ ἕνεκεν τοῦ εὐαγγελίου», Μάρκ. ι´, 29, επισημαίνοντας εκ δευτέρου ότι ο «ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδοθήσεται τοῖς ἀρχιερεῦσι καὶ γραμματεῦσι, καὶ κατακρινοῦσιν αὐτὸν θανάτῳ καὶ παραδώσουσιν αὐτὸν τοῖς ἔθνεσι».

Και ενώ ο Χριστός ομιλεί για το σταυρικό του θάνατο και την ανάσταση, οι άλλοι δύο αυτόπτες μάρτυρες της Μεταμορφώσεως, Ιάκωβος και Ιωάννης, στην ίδια γραμμή με τον Απόστολο Πέτρο ζητούν κοσμικά αξιώματα και διαμεσολαβητική, όχι χαρισματική, εξουσία. Ελέγχοντας, λοιπόν, τους Μαθητές ο Χριστός κάνει διάκριση ανάμεσα στο μεταπατορικό κόσμο της φθοράς και της διαρρήξεως των ανθρωπίνων σχέσεων με την καταδυνάστευση του ενός ανθρώπου επί των άλλων, την άρση, δηλαδή, της φιλαδελφίας, και τη βασιλεία του Θεού, προβάλλων έτι πλέον τη διακονία και αυτοπροσφορά ως την κατεξοχήν χαρισματική λειτουργία του κοινού σώματος της Εκκλησίας, ακυρώνοντας πλήρως τις συμβάσεις του βίου, παραδεικνύων τη νέα ζωή, προς μία βιωτή που τείνει προς τη νηπτική απάθεια, ώστε να γίνουν οι Απόστολοι όργανα του Αγίου Πνεύματος.

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Ἑβρ. θ´, 11-14: «11 Χριστὸς δὲ παραγενόμενος ἀρχιερεὺς τῶν μελλόντων ἀγαθῶν διὰ τῆς μείζονος καὶ τελειοτέρας σκηνῆς, οὐ χειροποιήτου, τοῦτ᾽ ἔστιν οὐ ταύτης τῆς κτίσεως, 12 οὐδὲ δι᾽ αἵματος τράγων καὶ μόσχων, διὰ δὲ τοῦ ἰδίου αἵματος εἰσῆλθεν ἐφάπαξ εἰς τὰ Ἅγια, αἰωνίαν λύτρωσιν εὑράμενος. 13 Εἰ γὰρ τὸ αἷμα ταύρων καὶ τράγων καὶ σποδὸς δαμάλεως ῥαντίζουσα τοὺς κεκοινωμένους ἁγιάζει πρὸς τὴν τῆς σαρκὸς καθαρότητα, 14 πόσῳ μᾶλλον τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ, ὃς διὰ Πνεύματος αἰωνίου ἑαυτὸν προσήνεγκεν ἄμωμον τῷ Θεῷ, καθαριεῖ τὴν συνείδησιν ὑμῶν ἀπὸ νεκρῶν ἔργων εἰς τὸ λατρεύειν Θεῷ ζῶντι;».

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Μαρκ. ι´, 32-45: «32 Ἦσαν δὲ ἐν τῇ ὁδῷ ἀναβαίνοντες εἰς Ἱεροσόλυμα· καὶ ἦν προάγων αὐτοὺς ὁ Ἰησοῦς, καὶ ἐθαμβοῦντο, καὶ ἀκολουθοῦντες ἐφοβοῦντο. καὶ παραλαβὼν πάλιν τοὺς δώδεκα ἤρξατο αὐτοῖς λέγειν τὰ μέλλοντα αὐτῷ συμβαίνειν, 33 ὅτι Ἰδοὺ ἀναβαίνομεν εἰς Ἱεροσόλυμα καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδοθήσεται τοῖς ἀρχιερεῦσι καὶ γραμματεῦσι, καὶ κατακρινοῦσιν αὐτὸν θανάτῳ καὶ παραδώσουσιν αὐτὸν τοῖς ἔθνεσι, 34 καὶ ἐμπαίξουσιν αὐτῷ καὶ μαστιγώσουσιν αὐτὸν καὶ ἐμπτύσουσιν αὐτῷ καὶ ἀποκτενοῦσιν αὐτὸν, καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀναστήσεται. 35 Καὶ προσπορεύονται αὐτῷ Ἰάκωβος καὶ Ἰωάννης υἱοὶ Ζεβεδαίου λέγοντες· Διδάσκαλε, θέλομεν ἵνα ὃ ἐὰν αἰτήσωμεν ποιήσῃς ἡμῖν. 36 ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς· Τί θέλετε ποιῆσαί με ὑμῖν; 37 οἱ δὲ εἶπον αὐτῷ· Δὸς ἡμῖν ἵνα εἷς ἐκ δεξιῶν καὶ εἷς ἐξ εὐωνύμων σου καθίσωμεν ἐν τῇ δόξῃ σου. 38 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· Οὐκ οἴδατε τί αἰτεῖσθε. δύνασθε πιεῖν τὸ ποτήριον ὃ ἐγὼ πίνω, καὶ τὸ βάπτισμα ὃ ἐγὼ βαπτίζομαι βαπτισθῆναι; 39 οἱ δὲ εἶπον αὐτῷ· Δυνάμεθα. ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· Τὸ μὲν ποτήριον ὃ ἐγὼ πίνω πίεσθε, καὶ τὸ βάπτισμα ὃ ἐγὼ βαπτίζομαι βαπτισθήσεσθε· 40 τὸ δὲ καθίσαι ἐκ δεξιῶν μου καὶ ἐξ εὐωνύμων οὐκ ἔστιν ἐμὸν δοῦναι, ἀλλ᾽ οἷς ἡτοίμασται. 41 καὶ ἀκούσαντες οἱ δέκα ἤρξαντο ἀγανακτεῖν περὶ Ἰακώβου καὶ Ἰωάννου. 42 ὁ δὲ Ἰησοῦς προσκαλεσάμενος αὐτοὺς λέγει αὐτοῖς· Οἴδατε ὅτι οἱ δοκοῦντες ἄρχειν τῶν ἐθνῶν κατακυριεύουσιν αὐτῶν καὶ οἱ μεγάλοι αὐτῶν κατεξουσιάζουσιν αὐτῶν. 43 οὐχ οὕτω δὲ ἔσται ἐν ὑμῖν, ἀλλ᾽ ὃς ἐὰν θέλῃ γενέσθαι μέγας ἐν ὑμῖν, ἔσται ὑμῶν διάκονος, 44 καὶ ὃς ἐὰν θέλῃ ὑμῶν γενέσθαι πρῶτος, ἔσται πάντων δοῦλος· 45 καὶ γὰρ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἦλθε διακονηθῆναι, ἀλλὰ διακονῆσαι καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν».

Δέσπω Λιάλιου,

Καθηγήτρια Θεολογίας