«Ο Άγιος Νικόλαος Κοπάνων και το λείψανο του Αγ. Γρηγορίου…»

Του Χαρίλαου Καραγιάννη*

Η Ορθόδοξη Εκκλησία μας την 25η Ιανουαρίου εορτάζει την εορτή του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. Ο Ι. Ν. Αγίου Νικολάου Κοπάνων, τον οποίο υπηρέτησα από τη θέση του επιτρόπου (ταμίας) επί μία 12ετία (1983-1994) έχει το προνόμιο να έχει στην κατοχή του το λείψανο της δεξιάς χειρός του Αγ. Γρηγορίου του Θεολόγου. Το ιερό λείψανο είναι τοποθετημένο σε ειδική λειψανοθήκη, η δε λαβή της χειρός είναι αργυρεπίχρυση και φέρει χαραγμένη την χρονολογία 1778.

Ο αείμνηστος Κων/νος Ι. Φωτόπουλος, ανώτερος ταχυδρομικός υπάλληλος ερευνητής – ιστοριοδίφης ασχοληθείς με θρησκευτικά και ιστορικά θέματα της πόλεώς μας, με ιδιόχειρο σημείωμα που μας παρέδωσε αναφέρει πώς, με πρωταγωνιστή έναν ιερέα από το Μωριά, αποκτήθηκε, περιπλανήθηκε στην Πελοπόννησο και τελικά έφθασε στην πόλη μας και αφιερώθηκε στον Ι. Ν. Αγ. Νικολάου Κοπάνων, το ιερό λείψανο της χειρός του Αγίου Γρηγορίου.

Ιδού λοιπόν πώς μας περιγράφει ο Κων. Ι. Φωτόπουλος την απόκτηση του ιερού λειψάνου, αφ’ ενός μεν από οικογενειακή παράδοση κι αφ’ ετέρου από στοιχεία που ο ίδιος είχε συγκεντρώσει.

«Από παράδοση οικογενειακή – διήγηση του εκ μητρός πάππου μου Παπαζήση, ισόβιο, και πρώτου εφημερίου του Ι.Ν. του Αγίου Νικολάου Κοπάνων διά διαθήκης του αοιδίμου Κτίτορος Ιωάννου ή Νούσια Χρυσού, είναι γνωστό, ότι με την επανάσταση του Ορλώφ στην Πελοπόννησο, που έγινε με την υποκίνηση της Τσαρίνας Αικατερίνης της Β’, ακολούθησαν σφαγές, εξανδραποδισμοί, λεηλασίες και καταστροφή των πάντων (στην Πελοπόννησο).

Στην περίοδο αυτή αρπάχθηκαν τα πάντα καθώς και το δεξί χέρι του Αγίου Γρηγορίου από Αρβανίτες και πουλήθηκε στα Γιάννινα απ’ αυτούς κατά το γυρισμό τους στην Αλβανία. Κατά καλή συγκυρία αγοράστηκε από την Συντεχνία των Τακιαντζιάδων, που κατασκευάζουν κεντητά γελέκια κλπ. κεντήματα με κλωστή μεταξωτή (μπρισίμι), όπως είναι το γελέκι του Αγίου Γεωργίου του Νεομάρτυρα, που σώζεται στο σπίτι του μαζί με το ωρολόγι του.

Η Συντεχνία θεώρησε καλό να το αφιερώση στον Άγιο Νικόλαο Κοπάνων, όπου κάθε χρόνο στη μνήμη του Αγίου Γρηγορίου (25 Ιανουαρίου) έκαμνε λειτουργία με αρτοκλασία.

Ύστερα από καιρό εμφανίστηκε ένας ιερέας από το Μωριά αναζητώντας το χέρι από επαρχία σ’ επαρχία και χωριό σε χωριό βεβαιώνοντας πως το ζητούμενο χέρι βρίσκονταν στην κατοχή του και του το πήραν οι Αρβανίτες. Η Συντεχνία αρνήθηκε την επιστροφή του εφ’ όσον πλέον είχε αφιερωθεί στην Εκκλησία, πλην όμως του δόθηκε σαν αποζημίωση κάποιο ποσό από γρόσια κι έφυγε για τον τόπο του.

Έτσι από τον ιερέα αυτόν μαθεύτηκε η ιστορία της χειρός του Αγίου. Να σημειωθή δε ότι στα Γιάννινα υπήρχε και άλλη Συντεχνία των Συρμακέσηδων, κεντητάδων με χρυσή κλωστή, το τερτέρ λεγόμενο.

Πριν συμβούν τα «Ορλωφικά» ο ιερέας αυτός βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη για «ζητεία», δηλαδή συγκέντρωση χρημάτων για την εκκλησία του χωριού του. Μια μέρα τον συνάντησε στα στενά δρομάκια της ένας Αγάς σαρικοφόρος και γενειοφόρος, τον σταμάτησε και τον πρόσταξε να τον ακολουθήση.

Τρομαγμένος ο παπάς τον ακολούθησε περιμένοντας την καταδίκη του. Όταν έφθασαν σ’ ένα σαράγι, που το φύλαγαν πλήθος Γενιτσάρων, τον έμπασε σ’ ένα δωμάτιο, το σελιαμπλήκι των ανδρών και τότε του μίλησε Ελληνικά και ήμερα: «Μη φοβάσαι, παπά μου, και μεις Χριστιανοί είμαστε στα κρυφά (Κρυπτοχριστιανοι) και θέλουμε να λειτουργηθούμε».

Στην απορία του παπά, πού θα βρεθούν εκκλησία και τα απαραίτητα για τη λειτουργία, του απάντησε: «Μείνε ήσυχος παπά μου και μη ρωτάς τίποτα, όλα θα βρεθούν. Θα μείνης εδώ, θα τρως, θα πίνης και θα κοιμάσαι, ώσπου να γίνη η ετοιμασία και θα πληρωθείς καλά».

Ο παπάς δεν τα πολυπίστεψε, γιατί έβλεπε στην αυλή να τριγυρνούν γενίτσαροι οπλισμένοι.

Την ωρισμένη μέρα τον παίρνει ο αγάς και τον οδηγεί ανάμεσα από διάφορους διαδρόμους εμπρός σε μια κλειστή πόρτα την ανοίγει και με τρόμο ο παπάς βλεπει μια σκάλα, που οδηγούσε σε σκοτεινό υπόγειο. Τα έχασε.

Ο αγάς για να τον εγκαρδιώση πέταξε το σαρίκι κάτω, ώσπου έφτασε κουτρουβαλώντας στον πάτο σε σκοτεινό διάδρομο και βρέθηκαν μπροστά σε μια πόρτα κλειστή. Ανοίγει κι αυτή και ω του θαύματος βρέθηκε μπροστά σε ολόφωτο εκκλησάκι με τέμπλο και τα καντήλια αναμμένα και όλα τα χρεώδη. Του φάνηκε παράδεισος. Τότε πίστεψε και γέμισε αγαλλίαση η ψυχή του.

Σε λίγο γέμισε το εκκλησάκι από γυναίκες, παιδιά και άνδρες, συγγενολόγι του Αγά. Μετά τη θεία λειτουργία ακολούθησε εξομολόγηση και κοινώνημα μικρών – μεγάλων. Στο τέλος του πρότεινε ο Αγάς να διαλέξη για ενθύμιο ένα από τα άγια λείψανα που ήταν αραδιασμένα πάνω στο τραπέζι έξω από το Άγιο Βήμα. Ο παπάς διάλεξε ένα χέρι με τα δάχτυλα σε σχήμα ευλογίας.

Λυπάμαι του λέει ο Αγάς. Δεν ήθελα να το αποχωριστώ, αλλά μια και σου είπα, να διαλέξης όποιο θέλεις θα σου το δώσω. Είναι το δεξί χέρι του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου.

Ύστερα από πλούσια ευωχία και γενναία πληρωμή τον πήρε και από άλλους στενόδρομους τον έβγαλε σε άγνωστο μέρος. Φύγε τώρα παπά μου, αμέσως για τον τόπο σου δίχως χασομέρια και λησμόνα τι είδες, τι άκουσες και τι έκανες. Κινδυνεύουν όλων τα κεφάλια μας και το δικό σου.

Έτσι κι έγινε.

Τόσο η χρονολογία της επαναστάσεως του Ορλόφ (1770) όσο και η χαραγμένη χρονολογία (1778) στην αργυρεπίχρυση λαβή της χειρός του Αγίου καθώς και το σχετικό διήγημα του Κων. Καζαντζή «Τ  ο χέρι του Αγίου Γρηγορίου», που κατά βάση πλησιάζει προς την οικογενειακή μου παράδοση, ενισχύουν την πιστότητα της εκτιθεμένης ιστορίας».

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ο Ι. Ν. Αγίου Νικολάου Κοπάνων κατεστράφη το 1821, όταν κατά την πολιορκία του Αλή πασιά (1821-22) είχε χρησιμοποιηθεί και ως τόπος Στρατοπεδεύσεως των Σουλιωτών (υπάρχει εντοιχισμένη σχετική επιγραφή).

Ξαναχτίστηκε μεγαλύτερος το 1845 Μαρτίου 8, σύμφωνα με τη σκαλισμένη στο κεφαλάρι του τόξου της εξώθυρας του γυναικωνίτη (στα δυτικά) από τον Ιωάννη ή Νούσια Χρυσό τον Γιαννιώτη, ο οποίος πέθανε φτωχός μάλιστα γιατί τα ξόδεψε όλα στην ανοικοδόμηση (†1860).

Ο τάφος του βρίσκεται δεξιά της υαλόφρακτης θύρας του ναού, όπου είναι ενταφιασμένα και τα οστά της συζύγου του.

Ο Παπαζήσης εφημέρευσε καθ’ όλο το διάστημα της ιεροσύνης του μέχρι του θανάτου του (1893).

*Πηγή: Εφημ. «Πρωινός Λόγος»