Η εορτή των Χριστουγέννων...

Η εορτή των Χριστουγέννων δεν είναι μια εορτή συναισθηματικής ανάπαυλας ούτε μια τελετουργική υπενθύμιση παρελθόντος.

Είναι γεγονός που μετατοπίζει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο νοείται ο Θεός, ο άνθρωπος και η ιστορία. Η Ενανθρώπηση δεν προστίθεται στη θεολογία και τη διαρρηγνύει.

Ο Θεός δεν εμφανίζεται ως κορύφωση νοήματος, αλλά ως αρχή ευάλωτη, ως ζωή που δεν κατέχει λόγο ούτε εξουσία.

Το χριστουγεννιάτικο γεγονός εισάγει μια θεολογία της έκθεσης: ο Θεός παραδίδεται στον κόσμο χωρίς εγγυήσεις. Όπως το διατυπώνει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος στον Λόγο του για τα Θεοφάνια: «Ὁ ἄσαρκος σαρκούται, ὁ Λόγος παχύνεται, ὁ ἀόρατος ὁρᾶται». Η θεία αλήθεια δεν εμφανίζεται ως σύστημα, αλλά ως σώμα που μπορεί να πληγωθεί.

Το γεγονός ότι ο Θεός γίνεται παιδί δεν λειτουργεί συμβολικά, αλλά αποκαλυπτικά. Η παιδικότητα δεν είναι ρομαντικό περίβλημα της Γεννήσεως, αλλά ο τόπος όπου φανερώνεται η αλήθεια της ανθρώπινης ύπαρξης.

Το παιδί δεν κατέχει, δεν παράγει, δεν αποδίδει.

Υπάρχει.

Και ακριβώς αυτή η ύπαρξη, απογυμνωμένη από χρησιμότητα, καθίσταται το κριτήριο της σωτηρίας.

Η πατερική θεολογία είναι σαφής και αμετακίνητη: «Τὸ γὰρ ἀπρόσληπτον, ἀθεράπευτον· ὃ δὲ ἥνωται τῷ Θεῷ, τοῦτο καὶ σώζεται» (Γρηγόριος ο Θεολόγος, Ἐπιστολή 101).

Αν ο Θεός δεν προσλάμβανε την παιδικότητα, η παιδικότητα θα έμενε έξω από τη σωτηρία. Η αξία του παιδιού δεν έγκειται σε αυτό που θα γίνει, αλλά σε αυτό που ήδη είναι.

Η Γέννηση του Χριστού εισάγει έτσι μια νέα χρονικότητα.

Όχι τον χρόνο της επιτάχυνσης, αλλά τον χρόνο της αναμονής. Όχι τον χρόνο της απόδοσης, αλλά τον χρόνο της κύησης και της σιωπής.

Το παιδί δεν επισπεύδει την ιστορία.

Την κρατά ανοιχτή.

Στον χριστουγεννιάτικο χρόνο, η καθυστέρηση δεν είναι αποτυχία αλλά τρόπος υπάρξεως.

Η Εκκλησία γεννιέται μέσα σε αυτή τη χρονικότητα, όχι ως μηχανισμός διαχείρισης νοήματος, αλλά ως κοινότητα που μαθαίνει να αντέχει την αδυναμία.

Εκεί όπου το παιδί δεν αντέχεται, η Εκκλησία κινδυνεύει να χάσει τη μνήμη της Γεννήσεως.

Στον σύγχρονο κόσμο, τα παιδιά ζουν συχνά μέσα σε μια αδιόρατη αλλά διαρκή πίεση: να ωριμάσουν γρήγορα, να προσαρμοστούν, να ανταποκριθούν.

Η παιδικότητα μετατρέπεται σε στάδιο που πρέπει να ξεπεραστεί.

Το χριστουγεννιάτικο γεγονός, όμως, δεν επιτρέπει αυτή τη λογική.

Το παιδί της φάτνης δεν καλείται να αποδείξει τίποτε. Η ύπαρξή του αρκεί. Και αυτή η επάρκεια εκθέτει τον κόσμο. Όχι ως καταγγελία, αλλά ως κρίση: κρίση με την πατερική έννοια της διάκρισης. Ο κόσμος αποκαλύπτεται ως χώρος φιλοξενίας ή ως χώρος απόρριψης.

Η θεολογία των Χριστουγέννων δεν μπορεί να αποσπαστεί από το σώμα. Το παιδί υπάρχει ως σώμα που χρειάζεται τροφή, ζεστασιά, φροντίδα.

Η σάρκωση δεν είναι ιδέα, αλλά βιολογική, κοινωνική, υλική πραγματικότητα.

Γι’ αυτό και η Εκκλησία δεν μιλά για σωτηρία έξω από τη σχέση.

Ο Θεός δεν σώζει αφηρημένα, αλλά μέσα από την εγγύτητα. Ο χριστουγεννιάτικος λόγος δεν είναι λόγος αυτάρκειας, αλλά λόγος κοινωνίας. Εκεί όπου το παιδί γίνεται αόρατο, η κοινωνία χάνει την ικανότητα να νοηματοδοτεί το σώμα.

Μια κοινωνία αποκαλύπτει τη θεολογία της μέσα από το πώς αντιμετωπίζει τα παιδιά της. Αν τα παιδιά αντιμετωπίζονται ως κόστος, ως βάρος ή ως μελλοντικό κεφάλαιο, τότε το γεγονός της Γεννήσεως έχει ήδη αποσυρθεί από το κέντρο. Το παιδί της φάτνης δεν επιτρέπει τέτοιες μεταθέσεις. Στέκεται σιωπηλό και αδιαπραγμάτευτο.

Τα Χριστούγεννα, τελικά, δεν ζητούν συναίνεση αλλά μετατόπιση βλέμματος.

Να μάθουμε να βλέπουμε τον κόσμο από το ύψος του παιδιού. Όχι για να εξιδανικεύσουμε, αλλά για να αναγνωρίσουμε.

Εκεί όπου το παιδί προστατεύεται, ακούγεται και χωρά, εκεί συνεχίζεται πραγματικά η Ενανθρώπηση.

Και τότε η εορτή παύει να είναι αναπαράσταση και γίνεται γεγονός: ο Θεός γεννιέται ξανά μέσα στην ιστορία, όχι ως ιδέα, αλλά ως ζωή που αξίζει πριν αποδώσει, πριν ωριμάσει, πριν δικαιολογηθεί.

Μάνος Λαμπράκης 

«Νυν και αεί» ή «μια φορά κι έναν καιρό»;

Το ίδιο το ιστορικό γεγονός των Χριστουγέννων είναι γεγονός του παρελθόντος (αφού υπήρξε αληθινή και κυριολεκτική σάρκωση του Θεού σε πραγματικό ανθρώπινο χρόνο και χώρο), παράλληλα όμως δεν είναι εγκιβωτισμένο εκεί. Είναι απαρχή κι όχι τέρμα: είναι το αποφασιστικό και αδιαμφισβήτητο ξεκίνημα μιας διαδικασίας που απολήγει, πληρούται, ολοκληρώνεται στην Ανάσταση, και μάλιστα στην έσχατη, τη μελλούμενη Ανάσταση σύμπασας της κτίσης. Κάθε ιστορική στιγμή, λοιπόν, αυθεντίζεται ή ψευτίζει, όχι ανάλογα με μια δική της, οιονεί εγγενή, ιερότητα, αλλά ανάλογα με το αν γίνεται σκαλοπάτι προς το τελικό φτάσιμο. Σ' αυτή την προοπτική, το σκαλοπάτι δεν είναι το νόημα, αποκτά όμως νόημα και γίνεται πολύτιμο, ως πραγμάτωση βηματισμού προς το ποθούμενο ραντεβού. Κι από την άλλη, παρόλο που είναι αναντικατάστατο, ρόλος του είναι να ξεπεραστεί.

Γι' αυτό, το να δεχτώ να κάνω την καθημερινότητά μου γιορτινό τραπέζι είναι δημιουργία κι όχι αυτοματισμός. Η καθημερινότητα, ο τρόπος, δηλαδή, συγκρότησης του κοινού βίου, δεν είναι κάτι σαν τα κινηματογραφικά σκηνικά, τα φτιαγμένα από μονοκόμματα φελιζόλ. Είναι μάλλον κάτι σαν πηλός. Πλάθεται, μεταβάλλεται, ομορφαίνει ή ασχημίζει, πάντως δύναται να αλλάξει. Ο άνθρωπος καλείται να δράσει δημιουργικά, να πλάσει και να σπάσει. Κι αυτό σημαίνει πως, αν τυχόν νιώθουμε ότι ο κόσμος μας ασχημαίνει, λύση δεν είναι ο πνευματισμός για να επικοινωνήσουμε προσώρας με το πνεύμα μιας πεθαμένης ωραιότητας, αλλά η ιστορική δράση που θα θέσει με υλικούς όρους το αίτημα της ομορφιάς σήμερα. «Νυν και αεί»· όχι απλώς «μια φορά κι έναν καιρό».

Η αλληλεγγύη είναι ουσιώδης παράμετρος της χαράς εκείνης που σημαίνει κοινωνία νοήματος κι όχι εκθαμβωτικό αυτισμό· είναι ουσιώδης παράμετρος της χαράς εκείνης που στήνει πανηγύρι, αλλά δεν είναι για τα πανηγύρια.

Θανάσης Ν. Παπαθανασίου,

"Χριστού γέννα", εκδ.: ΑΚΡΙΤΑΣ 2006.

Η Γέννηση του Χριστού...

Η Γέννηση του Χριστού δεν εγγράφεται σε εορταστική οικονομία αφθονίας, αλλά σε ένα καθεστώς ριζικής υλικής και υπαρξιακής λιτότητας, η οποία δεν λειτουργεί απλώς ως ιστορικό φόντο, αλλά ως θεμελιώδες θεολογικό δεδομένο.

Ο τόπος της Γεννήσεως δεν είναι τυχαίος, ούτε ουδέτερος: η Βηθλεέμ — בֵּית לֶחֶם, Οἶκος Ἄρτου — φέρει ήδη στο ίδιο της το όνομα μια ολόκληρη θεολογία της τροφής.

Ο άρτος δεν είναι εδώ μεταγενέστερο σύμβολο.

Είναι ο τόπος.

Ο Χριστός δεν έρχεται απλώς «εκεί όπου υπάρχει ψωμί», αλλά γεννιέται μέσα στην ίδια την έννοια της στοιχειώδους συντήρησης της ζωής, σε έναν χώρο που ορίζει το ελάχιστο, όχι το περίσσιο.

Η βιβλική και ανθρωπολογική πραγματικότητα της Παλαιστίνης του 1ου αιώνα απογυμνώνει κάθε φαντασίωση γύρω από τη Γέννηση.

Το νήπιο δεν εισέρχεται στον κόσμο εν μέσω τελετουργικού γεύματος, αλλά μέσα στη σιωπή της έλλειψης.

Η φάτνη —χώρος τροφής ζώων— δεν υποκαθιστά το τραπέζι.

Το ακυρώνει. Η μόνη τροφή που υπονοείται είναι το μητρικό γάλα: η ελάχιστη, άμεση, άνευ μεσολάβησης μορφή ζωής.

Εδώ δεν έχουμε απλώς φτώχεια. Έχουμε προ-ευχαριστιακή κατάσταση, έναν κόσμο πριν από την κοινωνία, πριν από το κοινό τραπέζι, πριν από τη μεταστοιχείωση.

Η νηστεία, επομένως, στη Γέννηση δεν λειτουργεί ως άσκηση, ούτε ως ηθικός κανόνας. Είναι συνθήκη ύπαρξης.

Ο Χριστός δεν «επιλέγει» τη νηστεία.

Γεννιέται μέσα της.

Η έλλειψη τροφής δεν αποτελεί εδώ παιδαγωγικό μέσο, αλλά θεολογική γλώσσα: ο Θεός εισέρχεται στον κόσμο όχι από την πλευρά του κορεσμού, αλλά από την πλευρά της πείνας.

Και αυτή η πείνα δεν είναι μόνο βιολογική. Είναι οντολογική.

Είναι η πείνα του κόσμου για νόημα, για παρουσία, για σώμα.

Αυτήν ακριβώς τη διάσταση μάς υπογράμμιζαν —όχι θεωρητικά, αλλά υπαρξιακά— οι λόγοι που ακούγαμε στον Άγιο Ματθαίο των Σιναϊτών. Ο ιερομόναχος, ο Σιναΐτης, ο Κλήμης, δεν μιλούσε ποτέ για τη νηστεία ως τεχνική αρετής, αλλά ως απογύμνωση του ψεύδους της αυτάρκειας.

Η στέρηση της τροφής δεν είναι αυτοσκοπός. Είναι μνήμη.

Μνήμη ότι ο άνθρωπος δεν σώζεται επειδή χορταίνει, αλλά επειδή δέχεται.

Και ο Χριστός, ως νήπιο στη φάτνη, είναι η απόλυτη μορφή αυτής της δεκτικότητας.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η σύγχρονη ταύτιση της Γεννήσεως με το πλούσιο γεύμα, με την υπερκατανάλωση, με το τραπέζι που λυγίζει από αφθονία, δεν αποτελεί απλώς πολιτισμική εκτροπή. Συνιστά θεολογική παραχάραξη.

Η μετατροπή των Χριστουγέννων σε γαστρονομικό γεγονός δεν είναι αθώα.

Είναι βαθιά αντιχριστιανική, στο μέτρο που αντιστρέφει τη φορά της Ενανθρώπησης.

Εκεί όπου ο Θεός εισέρχεται μέσα από την έλλειψη, εμείς απαντούμε με περίσσεια.

Εκεί όπου η Γέννηση συμβαίνει χωρίς τραπέζι, εμείς στήνουμε τραπέζια χωρίς Γέννηση.

Η Βηθλεέμ, ο Οίκος Άρτου, δεν είναι πρόσκληση σε κατανάλωση.

Είναι υπενθύμιση ότι ο άρτος προηγείται ως ανάγκη, όχι ως απόλαυση.

Ο Χριστός θα γίνει αργότερα «ἄρτος ζωῆς», αλλά πριν γίνει άρτος που προσφέρεται, γεννιέται ως σώμα που στερείται. Η Ευχαριστία προϋποθέτει τη φάτνη.

Το κοινό τραπέζι προϋποθέτει την έλλειψη.

Και η χαρά της Γεννήσεως δεν θεμελιώνεται στο χορτάτο σώμα, αλλά στο σώμα που περιμένει.

Η αληθινή νηστεία των Χριστουγέννων, λοιπόν, δεν είναι η αποχή από συγκεκριμένες τροφές, αλλά η άρνηση να παρανοήσουμε τη Γέννηση.

Να θυμηθούμε ότι ο Θεός δεν γεννήθηκε για να μας χορτάσει, αλλά για να γίνει Εκείνος τροφή. Και αυτό, μόνο μέσα από τη φάτνη, μόνο μέσα από τη στέρηση, μόνο μέσα από τον Οίκο του Άρτου που δεν έχει ακόμη άρτο.

Μάνος Λαμπράκης

Η Εκκλησία τα χωράει όλα...

Μεγάλωσα εντός της Ορθόδοξης ενορίας, γεννήθηκε μέσα σε αυτή, δεν θυμάμαι πότε τον εαυτό μου εκτός. Είναι δύσκολο να μιλάς σε νέους ανθρώπους, κυρίως, και να προσπαθείς να τους περιγράψεις μια πραγματικότητα, η οποία είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Τα τελευταία χρόνια δεν κάνουμε τίποτα άλλο στον χώρο της θεολογίας παρά απολογούμαστε για ότι διαβάζουμε στις εφημερίδες, βλέπουμε στις τηλεοράσεις και ακούμε στα ραδιόφωνα. Και αυτές τις μέρες βομβαρδίστηκε η ηλεκτρονική και έντυπη

Θα μου πείτε: "είναι αυτή η Εκκλησία;" Είναι και αυτή η Εκκλησία. Εγώ δεν θα πω αυτό που λένε ότι αυτή δεν είναι Εκκλησία. Η Εκκλησία τα χωράει όλα, άρα χωράει και όλα αυτά τα τραύματα. Γιατί πρέπει να πάμε σε μια εξιδανίκευση, να χάσουμε τον ιστορικό μας ορίζοντα και να περιγράψουμε ως Εκκλησία το μη πραγματικό, μια ιδανική πραγματικότητα η οποία, κατά την άποψή μου, δεν υπήρξε ποτέ; Ούτε να κάνουμε το λάθος να επιστρέψουμε στο παρελθόν και να ισχυριζόμαστε ότι το παρελθόν υπήρξε καλύτερο από το παρόν. Αυτές είναι ανοησίες. Κανένα παρελθόν δεν υπήρξε καλύτερο. Η πρώτη κοινότητα των μαθητών είχε μέσα της έναν Ιούδα! Είχε μέσα της την αλλοτρίωση. Η αλλοτρίωση έχει γραφεί στην έρευνα ότι ξεκινάει τον 14ο, 15ο αιώνα. Όχι! Από τον 1ο αιώνα ξεκινάει. Από την πρώτη μέρα. Και είναι φυσικό να συμβαίνει αυτό διότι η Εκκλησία είναι μια ζωντανή πραγματικότητα, η οποία πορεύεται μέσα στην ιστορία, τη διασχίζει ως πρόσωπο -Χριστός- ένα πρόσωπο το οποίο βρίσκεται πάντοτε σε διάλογο και σχέση και αυτός ο διάλογος και αυτή η σχέση δημιουργούν τα φαινόμενα της αλλοτρίωσης, της προδοσίας του κοινού σώματος.

Χρυσόστομος Σταμούλης, "Αγαπητικός Έρως", στο: Επιμέλεια Έκδοσης: π. Βασίλειος Αργυριάδης, Η ομορφιά του άλλου, Έκδοσις Εν Πλω, Αθήνα 2019, σελ. 93-94.

Γι' αυτό ήρθε ο Χριστός... για να ηρεμούμε εμείς στην Εκκλησία;

 

Ανακοίνωση Πανηγύρεως

Γνωρίζουμε στα μέλη της αγίας μας Εκκλησίας, ότι το ερχόμενο Σάββατο 06 Δεκεμβρίου, μνήμη του εν αγίοις πατρός ημών Νικολάου Αρχιεπισκόπου Μύρων της Λυκίας του Θαυματουργού, πανηγυρίζει ο Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου «εις Κοπάνους» πόλεως Ιωαννίνων, σύμφωνα με το ακόλουθο πρόγραμμα:

Παρασκευή 05 Δεκεμβρίου:

17.00 μ.μ.: Μέγας Εσπερινός, με Αρτοκλασία.

 

Σάββατο 06 Δεκεμβρίου:

07.00 π.μ.: Εόρτιος Όρθρος και Πανηγυρική Θεία Λειτουργία.

 

Να βιώσει την παρέμβαση του Χριστού...

Ο χριστιανός βγαίνει από τον ναό για να βιώσει την παρέμβαση του Χριστού στην εργασία, την τέχνη, την πολιτική. Του αποκαλύπτεται η παρουσία του Χριστού μέσα στον κόσμο των ανθρώπων. Και δια της παγκόσμιας αυτής ιεροσύνης την οποία έχει ενδυθεί, ανε­βαίνουν στον ουράνιο ναό όλες οι ανθρώπινες προσδοκίες για δικαιοσύνη και ομορφιά. Γνωρίζει ότι, μεταλαμβά­νοντας το Σώμα του Κυρίου, φέρει μέσα του ολόκληρο το σώμα της ανθρωπότητας. Αφιερώνει στην ανθρωπότητα αυτή μια άπειρη ευσπλαχνία. Και είναι έτοιμος να χάσει την ψυχή του, ώστε αυτή η ανθρωπότητα να ξανα­βρεί την ελευθερία της. Με την κίνηση αυτή, τινάζει από το Σώμα της Εκκλησίας τη σκόνη της συναγωγής, την τυπολατρική της βραδύτητα, ταυτόχρονα όμως σταυρώ­νεται από τους επίγειους συντρόφους του, καρφωμένος πάνω στο σταυρό μιας αθεράπευτης μοναξιάς.

Σ' αυτή τη διαλεκτική μετοχής και ρήξης, ο πιστός διατίθεται θετικά και επαγρυπνεί. «Η Χριστιανική μας ζωή», γράφει ο Olivier Clement, «οφείλει να είναι ανοι­χτή σε κάθε αναζήτηση, σε όλη τη χαρά της επινόησης και της ανακάλυψης, σε κάθε προσπάθεια του ανθρώπινου πολιτισμού για δημιουργία και κάλλος. Κάθε πραγ­ματικότητα –από το άτομο μέχρι τα νεφελώματα– κάθε ομορφιά, από τα προϊστορικά σπήλαια μέχρι την παι­γνιώδη αγωνία της αφηρημένης τέχνης, κάθε προσπάθεια δικαιοσύνης και ελευθερίας, κάθε καινούργιο μέσον που θα ωφελήσει τη γη [...] όλα οφείλουμε να τα περνάμε από το κόσκινο της αγάπης μας. Και ό,τι η αγάπη μας επιτρέπει να ζήσουμε, οφείλουμε να το αναλαμβάνουμε, να το εντάσσουμε στην κιβωτό της Εκκλησίας η οποία –μόνη αυτή– μπορεί να διασχίζει την ευλογημένη τελική καταστροφή».

Σεβ. Γεώργιος Khodr, "Κέδρος οικουμενικός".

εκδ.: ΠΑΡΡΗΣΊΑ 2017.