Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης για τα Χριστούγεννα

«Εάν το Πάσχα είναι η λαμπροτάτη του Χριστιανισμού εορτή, τα Χριστούγεννα βεβαίως είναι η γλυκυτάτη και συγκινητικωτάτη, και διά τούτο ανέκαθεν εθεωρήθη ως οικογενειακή κατ’ εξοχήν εορτή. Εν τη Εσπερία δε τα κατ' αυτήν ανεπτύχθησαν και διετυπώθησαν ούτως, ώστε προσέλαβεν ιδιόρρυθμόν τινα τύπον, και ήθη, έθιμα, παραδόσεις ιδιαίτεραι προς αυτήν συνεκράθησαν και επ’ αυτής αντεπέδρασαν. Ολόκληρον φιλολογίαν αποτελούσι τα λεγόμενα Contes de Noel, τα Χριστουγεννιάτικα δηλ. παραμύθια, ων τινα, εξόχων συγγραφέων έργα, είναι ωραιότατα, βιβλιοθήκην δε ολόκληρον δύνανται να γεμίσωσι τα κατ’ έτος εκδιδόμενα Christmas Numbers, τα έκτακτα δηλ. φυλλάδια των εικονογραφημένων περιοδικών, τα δημοσιευόμενα επί τη εορτή των Χριστουγέννων, μετά καλών εικόνων και ποικιλωτάτης τερπνής ύλης.

Ουδέν δε άπορον αν εν τη Δύσει ιδίως ανεπτύχθη η εορτή αυτή, διότι εκ της Δύσεως έχει αν όχι την αρχήν, τουλάχιστον την τάξιν και την σύστασιν.

Γνωστόν ότι πρώτος ο θείος Χρυσόστομος, "ελθόντων τινών από της Δύσεως και απαγγειλάντων", εκανόνισε την εορτήν ταύτην, εν τη Ανατολική Εκκλησία, ότε κατ’ αυτόν τον μήνα Δεκέμβριον τη ιε' εχειροτονήθη πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, περί τα τέλη του δ' αιώνος.

Διότι, φαίνεται, έως τότε επεκράτει σύγχυσις, και εωρτάζετο μεν κατά τόπους η Χριστού Γέννησις, αλλ' ετέλουν την εορτήν άλλοι άλλοτε και δεν συνεφώνουν περί της ημέρας. Η Δυτική Εκκλησία είχεν ορίσει απ' αρχής την κε' του Δεκεμβρίου, και την ημέραν ταύτην έταξεν εν τη Ανατολή ο ιερός Χρυσόστομος».

«Άπαντα», 5ος τόμος. Κριτική έκδοση Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, εκδόσεις «Δόμος».