Φόβος μήπως ανακαλύψεις ξαφνικά...

[... ] Σκέφτομαι πώς πρέπει νὰ γραφτεί ένα βιβλίο με τον τίτλο: «Ὁ Ρεαλισμός της Ορθοδοξίας και ο Ρομαντισμός των Ορθοδόξων». Το σκεφτόμουν αυτό ενόσω θυμόμουν τις εκκλησιαστικές ακολουθίες στο Παρίσι – σ' όλες τις εκκλησίες.

Ὑπάρχει μιὰ απόλυτη (δεν υπερβάλλω) ρήξη ανάμεσα στο περιεχόμενο (αυτό που διαβάζεται, ψέλνεται, αυτό που τελείται) και στὴν αντίληψη που έχει γι' αυτὸ ο προσευχόμενος λαός. Υπάρχει ένας ασυνείδητος –ή μάλλον υποσυνείδητος- φόβος μήπως ανακαλύψεις ξαφνικά πώς τὰ πάντα έχουν νόημα.

Αλλά «ευτυχώς», τὰ πάντα καλύπτονται από ένα παχύ στρώμα Σλαβονικών, κλείνονται από τις πόρτες, τους τοίχους και τις κουρτίνες του τέμπλου, αμβλύνονται και «εξημερώνονται» από ακίνδυνα έθιμα και παραδόσεις, γεμάτοι από υπερηφάνεια πώς όλα αυτά τα «διατηρήσαμε και τα διαφυλάξαμε» (Τί όμως;). Όλα αυτά παρουσιάζονται στη Δύση «μέ μιά αίσθηση μυστηρίου», ὡς τό «μυστήριο της θεανδρικής ζωής», κ.λπ. Μπορείς τότε να καταλάβεις το πάθος κάποιων επαναστατών πού πνίγονται μέσα σ' αυτά τά «χρυσούφαντα», σ' αυτόν τον ρομαντικό νομιναλισμό.

Με αποτέλεσμα να μην πραγματοποιούμε τη ζωή, τη διακονία, και τη διδασκαλία του Χριστού στη Λειτουργία μας, και επίσης το «ἤρξατο έκθαμβεῖσθαι καί ἀδημονεῖν. Καί λέγει αὐτοῖς· περίλυπός ἐστιν ἡ ψυχή μου ἕως θανάτου...» (Μάρκ. 14.33-34), αλλά, αντίθετα, μεταμορφώνουμε την τραγωδία αυτής της ζωής και διακονίας σ' ένα όμορφο και απαλό λειτουργικό μυστήριο...

•••••••••••

π. Αλέξανδρος Σμέμαν,

"Ημερολόγιο 1973-1983" . Εκδόσεις Έν πλω

 

Η φωνὴ του Θεού είναι κλήση...

Η φωνή του Θεού είναι κλήση, είναι γνώση, είναι σχέση. Καλείσαι νὰ κλείσεις τα αυτιά στις σειρήνες του κτιστού και με κλειστά μάτια να περπατάς ὡς νὰ τὰ είχες ανοιχτά πρὸς τὸ μέρος της Φωνής. Καλείσαι όχι τόσο να γνωρίσεις λογικά, όσο νὰ γίνεις ὡς τὸ μωρό διαθέσιμος, νὰ παραιτηθείς, όπως τὸ μωρό, στὴ δωρεὰ της ζωής που σου ετοιμάζει ὡς άλλη μητέρα η Ἐκκλησία.

Ἀπὸ μιὰ αλλοτριωμένη ατομική «πρωτοβουλία» νὰ πας σὲ μιὰ προσωπική «αβουλία». Ἀπὸ μιὰ ατομική γνώση νὰ πας σὲ μιὰ προσωπική αγνωσία, γιὰ χάρη μιας προσωπικής σχέσης, η οποία προσωπική σχέση μπορεί νὰ επιβεβαιώνει τὴν προαίρεση, αλλὰ όχι νὰ τὴν υποκαθιστά. Ἡ μάλλον, η παραμονὴ σὲ μιὰ σχέση αποτελεί τὸν προορισμὸ της θέλησης και της ίδιας της προαίρεσης. Ἡ σχέση προϋποθέτει τὴν προαίρεση και η προαίρεση εκπληρώνεται ὡς σχέση.

Τὴ σχέση του νηπίου μὲ τὴ μητέρα, ὡς τύπο, ὡς σημαίνον, τὴν χρησιμοποιώ εδώ γιὰ νὰ περιγράψω κάπως τὴν πίστη. Πρόκειται γιὰ πρωταρχική, ζωτική σχέση, απὸ τὴν οποία εξαρτάται η ζωὴ ή ο θάνατός του. Εκείνος ποὺ πιστεύει μοιάζει νὰ είναι στὴν ίδια θέση ενὸς νηπίου, ποὺ καλείται νὰ θηλάσει χωρὶς νὰ «γνωρίζει» διανοητικὰ τὸ γιατί. Σὰν νὰ είναι μιὰ εμπιστοσύνη σὲ κάτι ποὺ όχι μόνο καλὰ καλά, αλλὰ καθόλου δὲν γνωρίζεις και δὲν νοείς. Ισως αυτὸ νὰ μακάρισε ο Χριστὸς στὰ παιδιά.

Καὶ δὲν είναι τυχαίο ποὺ μας καλεί νὰ γίνουμε σὰν τὰ παιδιά, νὰ τοὺς μοιάσουμε εὰν θέλουμε νὰ κερδίσουμε τὴ Βασιλεία των Ουρανών. Ἡ πίστη δὲν είναι θέμα νόησης, όσο εμπιστοσύνης και διαθεσιμότητας. Ἡ πίστη είναι ένα γεγονὸς παράδοσης και αφοσιώσεως σ' ένα άλλο πρόσωπο, χωρὶς νὰ γνωρίζεις τὸ γιατί. Παραδίδεσαι έτσι... έτσι ακατανόητα... ενάντια στις δυνάμεις της λογικής και του αισθήματος ποὺ σου προτείνουν τὸ αντίθετο.

Η πίστη περιέχει μιὰ θύραθεν αγνωσία. Ξεκινά μὲ τὴν ολοκληρωτική παραίτηση απὸ κάθε είδους διανοητική γνώση... Η πίστη φαίνεται σὰν μιὰ υπακοὴ μέσα στὴν ελευθερία, γιὰ ο,τι ήθελε προκύψει, όντας σὲ διαρκὴ αναφορά πρὸς τὸν Θεό. Ἀπὸ βεβαιότητα ότι τὸ τέλος είναι του Θεού – όχι απὸ δειλία και φόβο. Μιλάμε γιὰ μιὰ αφοσίωση πέρα απὸ κάθε εξήγηση και γιὰ μιὰ αμφισβήτηση κάθε ἐντύπωσης ή απόδειξης ότι μπορείς νὰ βεβαιώνεσαι απὸ κάτι ποὺ γνωρίζεις ή που αποδεικνύεται. Μιὰ τέτοια πίστη θὰ ήταν απραγματοποίητη χωρὶς τὴν προσωπική κλήση του Χριστού.

Η σχέση «εκπληρώνεται» ὡς πίστη και η πίστη ὡς σχέση. Η επιθυμία ὡς σχέση και η σχέση ὡς επιθυμία. Ἡ ελευθερία ὡς αγάπη και η αγάπη ὡς ελευθερία. Ἡ ανθρώπινη ελευθερία δὲν καταφάσκεται ὡς μιὰ ατομική ικανότητα νὰ επιλέγεις μεταξὺ πολλών επιλογών, αλλὰ πάντοτε ὡς αυτοπαράδοση στὸ θέλημα του Άλλου, ὡς μιὰ ανεπιφύλακτη αυτοπαράδοση, όμοια μὲ τὴν εμπιστοσύνη του παιδιού πρὸς τὸν γονέα. Γιὰ τὴν Εκκλησία ο άνθρωπος έχει τὴ δυνατότητα νὰ πει όχι στὸν Ἄλλον, στὴν αγάπη, δηλαδὴ στὴ σχέση, αλλὰ μόνο εὰν πει «Ναὶ» είναι εν τέλει ελεύθερος κατὰ Θεόν.

------

Αλέξανδρος Κατσιάρας- Μάρω Βαμβουνάκη- "Όταν ο Θεός πεθαίνει"▪︎ Εκδόσεις Αρμός

Η άσκηση δεν είναι...

Η άσκηση δεν είναι κάτι δημοφιλές, το ξέρουμε. Για την ακρίβεια, είναι όταν εξυπηρετεί δικούς μας σκοπούς. Δηλαδή κάνω άσκηση γιατί θέλω να πετύχω έναν στόχο αθλητικό ας πούμε, ζορίζομαι, τρώω ορισμένα φαγητά, ή προπονούμαι, ή όταν θέλω να χάσω μερικά κιλά ή διάφορα πράγματα. Τότε και πάλι δημοφιλής δεν είναι αλλά τήν φέρνουμε εις πέρας, γιατί πιστεύουμε σ' αυτούς τους στόχους, τούς αγαπάμε.

Η άσκηση, όμως, η εκκλησιαστική, δηλαδή οι προτάσεις ζωής που κάνει η Εκκλησία μας για να διορθωθούμε στα πάθη μας ο καθένας, και περιλαμβάνει αυτό που λέμε γενικότερα άσκηση με όλες τις μορφές (ως προς το φαγητό είναι η νηστεία, ως προς τα σεξουαλικά είναι η εγκράτεια, ως προς τον εγωισμό είναι η ταπείνωση, ως προς την μνησικακία γίνεται η συγχώρεση κ.τ.λ., όλα αυτά είναι άσκηση) δεν είναι εύκολη, γίνεται με κόπο. Και το να κάνεις προσευχή είναι άσκηση και το να σηκωθείς να πας Εκκλησία την Κυριακή το πρωί είναι άσκηση.

Λοιπόν, όλα αυτά δεν είναι δημοφιλή, κατά τη γνώμη μου, - επειδή μεταφέρουμε μέσα μας μια στρεβλή έννοια της εντολής. Δηλαδή αυτά όλα τα ονομάζουμε εντολές του Θεού αλλά κουβαλάμε μία λανθασμένη έννοια της εντολής επειδή κρίνουμε με τα ανθρώπινα δεδομένα. Όταν δίνει εντολή ένας άνθρωπος που είναι ανώτερός μας δεν είναι κάτι που μάς ενθουσιάζει. Ούτε ως παιδιά ήταν η καλύτερή μας να ακούμε εντολές των γονέων μας, ούτε τώρα του προϊσταμένου μας. Κάθε εντολή που έρχεται άνωθεν δημιουργεί αντίδραση και δυσπιστία, ένα αίσθημα καταπίεσης.

Υπάρχει κάτι πολύ διαφορετικό με τις εντολές του Θεού που όταν υπακούμε σ' αυτές προκύπτει η άσκηση. Στην Φιλοκαλία ένα κείμενο του 5ου αιώνα, του Αγ. Μάρκου του ασκητή, γράφει: «Ο Χριστός είναι κρυμμένος μέσα στις εντολές». Από όσο μπορώ να ξέρω από τα θεολογικά κι εκκλησιαστικά πράγματα, ουσιαστικά έχει μείνει ασχολίαστη αυτή η φράση. Κι άλλοι είπαν, με τελευταίο σταθμό το γέροντα Σωφρόνιο Σαχάρωφ, ο οποίος έγραψε ξεκάθαρα, στην ίδια γραμμή με το χωρίο αυτό, πως οι εντολές του Θεού είναι οι ενέργειες του Θεού. Δηλαδή είναι ο Ίδιος ο Θεός διότι οι ενέργειες του Θεού είναι ο άκτιστος Θεός κατεβαίνοντας στον κόσμο.

Ο Θεός, λέει, είναι ένα Φως απρόσιτο, το οποίο όμως γίνεται αντιληπτό στο επίπεδό του κόσμου, του αισθητού κόσμου στον οποίο ζούμε, με την μορφή εντολών. Και όταν κανείς αγωνίζεται να τηρήσει τις εντολές, ανακαλύπτει το Θεό που είναι μέσα σε αυτές. Αυτός είναι ένας εντελώς άλλος ορισμός της εντολής του Θεού, αλλάζει εντελώς την προοπτική, διότι δεν υπακούς πια σε μία εντολή που είναι λόγια αλλά υπακούς σε ένα Πρόσωπο το οποίο διά της υπακοής συναντάς, το Πρόσωπο του Χριστού.

Αλλά γιατί να μην εμφανίζονται οι ενέργειες του Θεού, ο Ίδιος ο Θεός δηλαδή, μπροστά μας με μια πιο ελκυστική μορφή αλλά εμφανίζεται με τη μορφή των εντολών; Αυτό οφείλεται στην ατέλειά μας. Η ατέλεια της ανθρώπινης φύσης κάνει ώστε αυτό που αντιλαμβανόμαστε από το Θεό να μπορούμε να το προσλάβουμε με το μυαλό μας αρχικά μόνο ως εντολή. Μιλάμε τώρα για συγκεκριμένες εντολές που βρίσκονται μέσα στα Ευαγγέλια, έτσι; «Ἀγαπάτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν». «Ὁ ὑψῶν ἑαυτόν ταπεινωθήσεται καὶ ὁ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθή σεται» κ.τ.λ.

Μόλις αρχίσεις να τηρείς τις εντολές (για την ακρίβεια όχι αμέσως γιατί υπάρχει κι ένα ζόρι στην αρχή, σ' αφήνει να δουλέψεις λίγο, να ζοριστής και να Τον εμπιστευθής κιόλας, είναι και θέμα πίστης), μετά όμως από ένα χρονικό διάστημα αρχίζει να σού αποκαλύπτεται ο Χριστός. Κι αυτό γίνεται βέβαια όχι με τα αισθητά μάτια, αλλά με έναν τρόπο τον οποίο καταλαβαίνει η καρδιά του ανθρώπου. Αρχίζει να αντιλαμβάνεται τη συνάντηση με το Χριστό. Αρχίζει να φανερώνεται ο Χριστός στη ζωή του. Γι' αυτό μετά σιγά-σιγά αλλάζει η αίσθηση της εντολής, δηλαδή μειώνεται η αίσθηση ότι τηρώ μια εντολή. Γίνεται συνάντηση με ένα Πρόσωπο το οποίο εμπιστεύεσαι.

Ίσως αυτό εκφράζει ο Απόστολος Πέτρος όταν πλησίαζαν στην ακτή μη έχοντας πιάσει τίποτα, πολύ στενοχωρημένοι, και ήταν ο Χριστός στην ακτή, και τούς λέει «Πηγαίνετε και ρίξτε τα δίχτυα εκεί πέρα», και πετάγεται ο Πέτρος εξ ονόματος των άλλων μαθητών, και Τού απαντά «Όλη νύχτα κουραστήκαμε και δεν πιάσαμε κάτι αλλά επειδή το λες Εσύ θα το κάνουμε». Κι όταν πήγαν και τά έριξαν δεν μπορούσαν να τα σηκώσουν μετά και φώναξαν ώστε να πάει κι άλλο πλοίο κοντά και εντέλει μπόρεσαν να κρατήσουν μαζί τα δίχτυα που ήταν γεμάτα από ψάρια. Ο Πέτρος και οι άλλοι ήταν πολύ έμπειροι ψαράδες, όμως απάντησε: «Αλλά επειδή το είπες Εσύ θα το κάνουμε». Αυτή είναι η προσωπική σχέση με το Χριστό που Τον εμπιστεύεσαι πια. Κι αφού Τόν εμπιστευθής Τόν ανακαλύπτεις όλο και περισσότερο. Οπότε τα λόγια του Χριστού παύουν να είναι απλά εντολές, έχουν ξεφύγει εντελώς από την ανθρώπινη έννοια της εντολής που είπαμε πριν και γίνονται αποκάλυψη του Θεού.

Εννοείται ότι, στο βαθμό που συμβαίνει αυτό, λίγο-λίγο παρέχει στον άνθρωπο περισσότερη ελευθερία γιατί τὸν βγάζει από τις δεσμεύσεις των παθών που μάς κρατάνε όλους περιορισμένους. Πρόκειται γι' αυτό που έχουν βιώσει οι Άγιοι ότι κατόπιν το καλό αρχίζει και σού γίνεται συνήθεια, με την έννοια ότι μπαίνει μέσα στη φύση σου. Αυτό σημαίνει ότι έχει διευρυνθεί η ελευθερία σου. Δεν πιέζεσαι πια από την εντολή διότι είσαι σε σχέση με το Χριστό πλέον. Και τό κάνεις από το κίνητρο που σου δίνει η ουσιαστική σχέση, το οποίο είναι κίνητρο αγάπης.

π. Βασίλειος Θερμός

Η νηστεία δηλώνει...

Για τους Χριστιανούς η λήψη τροφής είναι μια πράξη ευχαριστίας και βίωσης του κόσμου ως δώρου. Αλλά και η αποχή από την τροφή αποτελεί ομολογία ότι ο κόσμος δεν είναι η πηγή της ζωής. 

Η γιορτή είναι εκδήλωση της χαρμόσυνης Βασιλείας, ενώ η νηστεία δηλώνει ότι η Βασιλεία στην πληρότητά της ακόμη αναμένεται. Πρόκειται για τη διαλεκτική της παρουσίας και της απουσίας του Νυμφίου, για την οποία μίλησε ο ίδιος ο Χριστός (Λουκ. 5:33-35)...

Θανάσης Ν. Παπαθανασίου,  

Η χριστιανική νηστεία στη μετανεωτερική κοινωνία.