Κάλλιστος Ware

 

Αναχώρησε για τα ουράνια μια ξεχωριστή μορφή της ορθόδοξης θεολογίας: ο επίσκοπος Διοκλείας Κάλλιστος Ware που γεννήθηκε το 1934. Ανήκε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Εκάρη μοναχός και χειροτονήθηκε το 1966 και το 1982 έγινε επίσκοπος Διοκλείας. Έχει μεταφράσει πολλά λειτουργικά βιβλία στα αγγλικά και έχει ένα πλούσιο συγγραφικό έργο. Στην Οξφόρδη δίδαξε κλασική και βυζαντινή φιλοσοφία και Ορθόδοξη θεολογία. Με την αναχώρησή του ορφανεύουμε γιατί χάνουμε έναν φωτεινό κι ευλογημένο νου, μια φωνή παρηγορίας και αγάπης.

Τον πρωτογνώρισα μέσα από το εκπληκτικό βιβλίο του «Ο ορθόδοξος δρόμος» (Επτάλοφος, 1983). Μια εργασία που σε μυεί με έναν ήσυχο τρόπο στο μυστήριο της Εκκλησίας, ξεκινώντας από το μηδέν και επιμένοντας στη σημασία της Χριστολογίας και στην κοινωνική διάσταση της Εκκλησίας. Μετά, στη δεκαετία του 2000, μελέτησα πολύ το βιβλίο που είχε γράψει για τον Ευστράτιο Αργέντη «Eustratios Argenti: A Study of the Greek Church under Turkish Rule» (Clarendon, 1964), το οποίο ξεκλείδωσε ζητήματα που με απασχολούσαν σχετικά με τον αναβαπτισμό στο πλαίσιο μιας έκδοσης που ετοίμαζα ανέκδοτης κωμωδίας του 1752 από την Κωνσταντινούπολη. Τον συνάντησα στην Αθήνα πριν λίγα χρόνια, στη Στοά του βιβλίου, σε ένα συνέδριο για τη ρητορική και την performance που είχε επιμεληθεί εξαιρετικά η Νίκη Τσιρώνη. Θυμάμαι την αρχοντιά του και ότι έδωσε ρεσιτάλ έκφρασης με τον έγκυρο λόγο του.

Θα σταθώ στο πρώτο βιβλίο τον «Ορθόδοξο δρόμο» που με έχει επηρεάσει ιδιαίτερα γιατί ακολουθούσε μια αντίστροφη πορεία σε ζητήματα δύσκολα, με πήγαινε σε νέα μονοπάτια από όσα γνώριζα από την ακαδημαϊκή θεολογία, και εννοώ θέματα δογματικά, λατρείας και προσωπικής ζωής. Αυτό είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον: πώς τα δόγματα δεν είναι απλώς αφηρημένες συλλήψεις τού κάποτε, αλλά αλήθειες που επιδρούν στην ανθρώπινη καθημερινότητα. Ένα ακόμη στοιχείο που με είχε εντυπωσιάσει ήταν ο πλούτος των αναφορών σε κάθε κεφάλαιο σε λογοτέχνες, δραματουργούς και ποιητές που τους συνταίριαζε με απόψεις σπουδαίων σύγχρονων θεολόγων αλλά και αποφθέγματα πατέρων και μητέρων. Κρατώ αυτό το τελευταίο γιατί δεν είμαστε συνηθισμένοι να μιλούμε για μητέρες. Ο Κάλλιστος μας πήγε παραπέρα γιατί μίλησε ανοιχτά για τα φύλα, μίλησε ανοιχτά για θέματα LGBT, ενόχλησε τους παρεπιδημούντες φονταμενταλιστές, δεν χάιδεψε τις μάζες, αλλά έδωσε μια ελπίδα σε πολλές και πολλούς.

Αγαπώ τον Κάλλιστο όχι γιατί είναι ένας θρύλος της Ορθοδοξίας αλλά γιατί με την κριτική του σε πρακτικές της επίσημης Εκκλησίας άνοιξε δρόμους για μια άλλη αντιμετώπιση θεμάτων που καίνε και οφείλει η Εκκλησία να μιλήσει. «Η σιωπή δεν είναι απάντηση», έλεγε. Για αυτό μιλούσε.

Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, στην έκδοση «The Wheel»* (Άνοιξη-Καλοκαίρι 2018) διατύπωνε την άποψη πως η ορθόδοξη εκκλησία φορτώνει τους ομοφυλόφιλους με ένα φοβερό βάρος και ουσιαστικά εξίσωνε σε ηθικό επίπεδο την ομόφυλη ερωτική επιθυμία με την ετερόφυλη. Από όσα διαβάζω ουσιαστικά η προσέγγισή του είναι να δεχτεί η ορθόδοξη εκκλησία τα ομόφυλα ζευγάρια στην αγκαλιά της, δίχως να τα διαχωρίζει από τα ετερόφυλα. Σημειώνει πως ενώ τα ετερόφυλα ζευγάρια μπορούν να παντρευτούν μέσα στην Εκκλησία με το μυστήριο του γάμου, και να εκπληρώσουν την ερωτική τους επιθυμία, τα ομόφυλα ζευγάρια δεν έχουν αυτή την επιλογή εντός Εκκλησίας. Και ακόμη υπογραμμίζει ότι «άντρες και γυναίκες ομοφυλόφιλοι δεν είναι ένοχοι προσωπικά για τον προσανατολισμό τους, επειδή αυτό δεν είναι κάτι που επέλεξαν», άποψη που συνομιλεί με τις πλέον σύγχρονες προσεγγίσεις περί σεξουαλικότητας και ουσιαστικά αποενοχοποιεί τα αισθήματα που τρέφει κανείς για τον εαυτό του που νιώθει διαφορετικός από τον κυρίαρχο κανόνα.

Ακόμη κριτίκαρε έντονα τις πρακτικές των ιερέων στο μυστήριο της εξομολόγησης σχολιάζοντας ότι είναι πολύ περισσότερο επιεικείς σε όσους ομοφυλόφιλους έχουν περιστασιακές σεξουαλικές επαφές, παρότι στα ομόφυλα ζευγάρια που έχουν μόνιμη και μονογαμική σχέση.

Όλα αυτά τι μας λένε; Ότι ο επίσκοπος Κάλλιστος ζούσε μέσα στην εποχή του, είχε επίγνωση των ζητημάτων, των παραδόξων και, κυρίως, δεν έκρυψε την αλήθεια που βίωνε. Κάτι που είναι σπάνιο στην ελλαδική Εκκλησία, όπου συνήθως λειτουργεί η σιωπή, η υποκρισία και η καταδίκη εκ μέρους των τιμητών της Ορθοδοξίας. O Kάλλιστος άνοιξε δρόμους και έβαλε ζητήματα που κανείς από τους ιεράρχες και κληρικούς δεν τολμούσε να θέσει.

Συστήνω θερμά να διαβάσουν όσοι ψάχνονται τον «Ορθόδοξο δρόμο» και είμαι βέβαιος ότι θα αισθανθούν ότι ταξιδεύουν στην αιωνιότητα μέσα από μια άλλη πρωτόγνωρη προοπτική στη συνάντησή τους με τον Θεό.

Αιωνία του η μνήμη.

Ιωσήφ Βιβιλάκης