ΟΙ ΕΠΑΓΓΕΛΙΕΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΤΟΥΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΡΟΦΗΤΕΣΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΜΕΣΣΙΑ

 

Γράφει ο πρεσβύτερος Σέργιος Μαρνέλλος

Δρ Θεολογίας

Η πτώση των πρωτοπλάστων είχε ως συνέπεια τη διάρρηξη της ελεύθερης κοινωνίας του ανθρώπου με το Θεό. Οδήγησε τον άνθρωπο στην απογύμνωσή του από τη χάρη και την παρρησία προς το Θεό, καθώς και στην έλευση της φθοράς και του θανάτου[i]. Τη στιγμή εκείνη που εκδιώκεται ο άνθρωπος από τον παράδεισο για την αφροσύνη του, προικίζεται με την ελπίδα από τον φιλάνθρωπο Θεό δια της ρήσης, γνωστής και ως πρωτευαγγέλιο[ii]. Ο ίδιος ο Θεός επαγγέλλεται στο πρωτευαγγέλιο την λύτρωση που θα προέλθει από απόγονο της Εύας, ο οποίος θα συντρίψει την κεφαλή του όφεως, δηλαδή του διαβόλου. Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός ερμηνεύοντας το σχέδιο του Θεού παρατηρεί ότι ο Θεός δε δημιουργεί άλλον, για να νικήσει τον τύραννο, ούτε με τη βία αποσπά τον άνθρωπο από το θάνατο, αλλά αυτόν που σκλάβωσε ο θάνατος με την αμαρτία, ο αγαθός και δίκαιος θα τον καταστήσει ξανά νικητή[iii]. Το πρωτευαγγέλιο είναι η πρώτη διαβεβαίωση, η πρώτη επαγγελία η οποία δεν προέρχεται ούτε από τους προφήτες, ούτε από τους πατριάρχες, αλλά από τον ίδιο το Θεό που,  στη συνέχεια, εμπνέοντας τους συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης προετοιμάζει τον Ισραήλ και τον κόσμο για την έλευση του Μεσσία. Για το λόγο αυτό, η Παλαιά Διαθήκη καλείται από τον απόστολο Παύλο «παιδαγωγός εις Χριστόν»[iv].

Οι επαγγελίες της Παλαιάς Διαθήκης, που αναφέρονται στο πρόσωπο του Μεσσία, είναι αναρίθμητες. Η Παλαιά Διαθήκη είναι από μόνη της η επαγγελία της σωτηρίας, την οποία κόμισε με το εκούσιο πάθος και την ανάσταση του ο Ιησούς Χριστός. Τα βιβλία της γράφτηκαν σε μια μεγάλη χρονική περίοδο, δηλαδή ανάμεσα στον 15^ο και 2^ο αιώνα π. Χ.[v], σ’ ένα διάστημα 1300 περίπου χρόνων, και όλα ανεξαιρέτως έχουν προτυπώσεις, συμβολισμούς, αλληγορίες, άμεσες ή έμμεσες αναφορές, στο μόνο Θεό, στην τριαδικότητα του Θεού, στη σχέση Του με τον κόσμο και βέβαια στην επαγγελία περί της έλευσης του Μεσσία. «…Ολόκληρη η ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης παρουσιάζει όλο και πληρέστερα τον χαρακτήρα μιας εκπληρώσεως» θα μας πει ο π. Δημήτριος Στανιλοάε[vi]. Οι συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης ομιλούν για τον αναμενόμενο Μεσσία, δηλαδή για το χρισμένο, τον Χριστό, τον βασιλέα εκείνο από τη γενιά του Δαβίδ, ο οποίος, ως σωτήρας και εκλεκτός απεσταλμένος του Θεού, θα ελευθέρωνε το έθνος του Ισραήλ από τους εχθρούς του και θα αποτελούσε ευλογία για όλα τα έθνη.

Ο Θεός διαβεβαιώνει τον Αβραάμ ότι «με τον απόγονο σου θα ευλογηθούν όλα τα έθνη της γης»[vii]. Στο βιβλίο του Δευτερονομίου διαβάζουμε: «θα αναδείξω ένα προφήτη εκ μέσου των Ισραηλιτών όμοιο με σένα, θα βάλω τα λόγια μου στο στόμα του και αυτός θα αναγγείλει σ’ εκείνους κάθε τι»[viii]. Η μητέρα του Σαμουήλ Άννα επαγγέλλεται ότι  «ο ύψιστος στον ουρανό βροντάει. Ο Κύριος κρίνει όλη τη γη, τον βασιλέα του διάλεξε και τον εγκατέστησε. Τη νίκη του χαρίζει και δύναμη τρανή» [ix]. Στο δε προφήτη Ιεζεκιήλ βρίσκουμε την επαγγελία: «θα βάλω στα πρόβατά μου μόνο έναν ποιμένα να τα βόσκει, όπως ο δούλος μου ο Δαβίδ. Αυτός θα τα τρέφει κι αυτός θα είναι ο ποιμένας τους. Εγώ, ο Κύριος, θα είμαι Θεός τους κι αυτός θα είναι αρχηγός τους, όπως ήταν ο δούλος μου ο Δαβίδ»[x]. Στον προφήτη Μαλαχία αναγγέλλεται η έλευση του Μεσσία ως εξής «θα αποστείλω τον αγγελιοφόρο μου για να προετοιμάσει το δρόμο μου. Ο αγγελιοφόρος της διαθήκης, στον οποίο προσβλέπετε, ήδη έρχεται»[xi] και στον προφήτη Ιερεμία «έρχεται η ημέρα, λέγει ο Κύριος, που θ’ αναδείξω βασιλιά ένα γνήσιο βλαστό του Δαυίδ. Αυτός θα βασιλεύσει και θα ευημερήσει και θα εκτελέσει κρίση και δικαιοσύνη επί της γης»[xii]. Ο προφήτης Ησαΐας δεν μπορεί να γίνει πιο ουσιαστικός και συγκεκριμένος, όταν λέγει «γεννήθηκε για μας  παιδί, μας δόθηκε ένας γιος,·πάνω στους ώμους του η εξουσία θα μένει και τ’ όνομα του θα είναι Σύμβουλος θαυμαστός, Θεός ισχυρός, Πατήρ του μέλλοντος αιώνος, Άρχων ειρήνης. Μεγάλη θα είναι η εξουσία του, και η ειρήνη ατελείωτη, στο θρόνο θα καθίσει του Δαβίδ και το βασίλειο του θα το θεμελιώσει και θα το στηρίξει στο δίκαιο και στο σωστό από τώρα και για πάντα. Αυτό θα το κάνει η φλογερή αγάπη του Κυρίου των δυνάμεων»[xiii].

Τι κομίζει όμως ο Μεσσίας; Όπως επαγγέλλεται ο προφήτης Ησαΐας, «θα καταργήσει το πένθιμο πέπλο, που σκεπάζει όλους τους λαούς, το νεκρικό σεντόνι, που σκεπάζει όλα τα έθνη. Θα καταργήσει το θάνατο για πάντα»[xiv]. Σε άλλο σημείο προλέγει «οι νεκροί σου Κύριε, θα ξαναζήσουν, τα νεκρά σώματα του λαού μου θ’ αναστηθούν. Ξυπνήστε, εσείς που κείτεστε μέσα στο χώμα και ψάλτε από χαρά! Ζωής ακτίνα είσαι εσύ Κύριε, γι’ αυτό και η γη θα δώσει πίσω στο φώς αυτούς που δεν είναι παρά σκιά»[xv].

Ακόμη και οι ειδωλολάτρες της Παλαιάς Διαθήκης φωτίζονται από το Άγιο Πνεύμα, όπως ο μάντης Βαλαάμ, ο οποίος προαναγγέλλει το εξ Ανατολών άστρο και το Βασιλέα του Ισραήλ[xvi], και με την προφητεία του “Αναπεσόντος” προμηνύει πως ο Χριστός θα είναι άνθρωπος, βασιλεύς και Θεός[xvii], για να κάνει τους μάγους εξ Ανατολών κήρυκες μέσα στην Καινή Διαθήκη, και να τιμήσουν με τα τρία δώρα τους την ανθρώπινη φύση του τεχθέντος με τα σμύρνα, τη βασιλική του ιδιότητα  με το χρυσό και τη θεία του φύση  με το λίβανο[xviii].

Η έλευση του Χριστού, του Υιού του Ανθρώπου, του προφήτου, του ποιμένα, του αγγελιαφόρου, του εκλεκτού, του βασιλέα -με όποιο όνομα κι αν αναφέρεται ο Μεσσίας- επαγγέλλεται και προσδιορίζεται λεπτομερώς στη Π.Δ. Είναι δεκάδες οι αναφορές, οι οποίες υπάρχουν για την εκ Παρθένου γέννηση του Χριστού, όπως και για τον Τίμιο Σταυρό και τη λυτρωτική θυσία του Χριστού.

Ας εστιάσουμε όμως την προσοχή μας σε μερικά από τα γεγονότα της ζωής του Μεσσία, τα οποία προαναγγέλλονται με κάθε λεπτομέρεια:

Ο Μεσσίας λοιπόν:

1) θα προέλθει από τη φυλή του Ιούδα, σύμφωνα με το βιβλίο της Γενέσεως, όπου ο Μωυσής γράφει «ποτέ ο Ιούδας την εξουσία δεν θα χάσει, ούτε το σκήπτρο του αρχηγού μεσ’ απ’ τα πόδια του, ωσότου έρθει “άρχοντας”, σ’ αυτόν που οι λαοί θα υπακούσουν»[xix].

2) θα γεννηθεί στην πόλη της Βηθλεέμ, όπως μαρτυρεί ο προφήτης Μιχαίας, ο οποίος λέγει «από σένα Βηθλεέμ… αν και είσαι από τις πιο μικρές πόλεις Ιούδα, εγώ θα κάνω να προέλθει εκείνος που θα γίνει άρχοντας του Ισραήλ»[xx].

3) θα γεννηθεί εκ Παρθένου. Είναι γνωστή η προφητεία του Ησαΐα «ιδού η Παρθένος εν γαστρί έξει, και τέξεται υιον και καλέσεις το όνομα αυτού Εμμανουήλ»[xxi], δηλαδή «η παρθένος θα συλλάβει και θα γεννήσει γιο, ο οποίος θα ονομαστεί Εμμανουήλ που θα πει ο Θεός μαζί μας».

4) θα εισέλθει θριαμβευτικά στα Ιεροσόλυμα επί πόλου όνου. Ο προφήτης Ζαχαρίας λέγει σχετικά «Χαίρε, πόλη της Σιών! Αλαλάξτε από χαρά, κάτοικοι της Ιερουσαλήμ! Νάτος, ο βασιλιάς σας, έρχεται, είναι δίκαιος και σώζει. Είναι πράος και κάθεται πάνω σε γαϊδούρι, σ’ ένα πουλάρι γέννημα υποζυγίου»[xxii].

5) ο Μεσσίας θα λογαριασθεί μεταξύ των ανόμων και θα δώσει τη ζωή του για τις δικές μας αμαρτίες, όπως γράφει ο Ησαΐας[xxiii], πριν όμως θα προδοθεί για τριάντα αργύρια, κατά τον προφήτη Ζαχαρία[xxiv], και θα υπομείνει για εμάς βασανισμούς και κολαφισμούς. Ο προφήτης Ησαΐας αναφέρει: «αυτός όμως φορτώθηκε τις θλίψεις μας κι υπέφερε τους πόνους τους δικούς μας. Εμείς νομίζαμε πως όλα όσα τον βρήκαν ήταν τραύματα, πληγές και ταπεινώσεις από το Θεό. Μα ήταν αιτία οι αμαρτίες μας που αυτός πληγώθηκε, οι αμαρτίες μας που αυτός εξουθενώθηκε. Για χάρη της δικής μας σωτηρίας εκείνος τιμωρήθηκε και στις πληγές του βρήκαμε εμείς γιατρειά»[xxv].

6) ο Μεσσίας θα πεθάνει με σταυρικό θάνατο[xxvi], θα βάλουν κλήρο επί τον ιματισμό του[xxvii] και θα του προσφέρουν επί του σταυρού ξύδι[xxviii], όπως μαρτυρούν οι ψαλμοί του Δαυίδ.

7) θα αναστηθεί από τους νεκρούς σύμφωνα με τον 16^ο ψαλμό[xxix], που αναφέρει: «Στον Άδη δεν θα εγκαταλείψεις την ψυχή μου, ούτε θα αφήσεις τον όσιο σου να αντικρύσει τη φθορά». Ακόμα προαναγγέλλεται η ανάσταση του δια του γνωστού μας 67^ου Ψαλμού «Αναστήτω ο Θεός και διασκορπισθήτωσαν οι εχθροί αυτού»[xxx].

8) μαρτυρείται ακόμα η Ανάληψη του Μεσσία στους ουρανούς δια του 56^ου Ψαλμού «Υψώθητι επί τους ουρανούς ο Θεός και επί πάσαν την γην η δόξα σου»[xxxi].

            Οι προφητείες βρίσκουν λοιπόν την εκπλήρωση τους στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού και αυτό γίνεται ξεκάθαρο στην Καινή Διαθήκη, όπου εκπληρώνονται οι επαγγελίες της Παλαιάς και συνειδητοποιείται η αποστολή του Μεσσία και σωτήρα Χριστού, ως του Νέου Αδάμ. Πολλές φορές στην Καινή Διαθήκη γίνονται αναφορές στις επαγγελίες από τον Ίδιο τον Ιησού Χριστό, από τους Αποστόλους και τους συγγραφείς των βιβλίων της Καινής Διαθήκης.

Ο Ιησούς Χριστός στην πορεία προς Εμμαούς αναφέρεται στις επαγγελίες της Παλαιάς Διαθήκης, που εκπληρώνονται στο πρόσωπο του. Απευθυνόμενος στους δύο μαθητές του λέγει «ανόητοι, που η καρδιά σας αργεί να πιστέψει σε όλα όσα είπαν οι προφήτες. Αυτά δεν έπρεπε να πάθει ο Μεσσίας για να δοξαστεί; Και αρχίζοντας από τα βιβλία του Μωυσέως και όλων των προφητών, τους εξήγησε όσα αναφέρονταν σ’ όλες τις Γραφές για τον εαυτό του»[xxxii]. Αλλά και αργότερα, όταν εμφανίζεται στους μαθητές του, τους βεβαιώνει ότι «“πρέπει να εκπληρωθούν όλα όσα είναι γραμμένα για μένα στο νόμο του Μωυσή, στους προφήτες και στους Ψαλμούς”. Τότε τους φώτισε το νού, για να καταλαβαίνουν τις Γραφές, και τους είπε: “Οι Γραφές λένε ότι έτσι έπρεπε να γίνει, και έτσι έπρεπε να πάθει ο Μεσσίας, ν’ αναστηθεί από τους νεκρούς την Τρίτη μέρα και να κηρυχτεί στο όνομά του μετάνοια και άφεση αμαρτιών σ’ όλα τα έθνη, αρχίζοντας από την Ιερουσαλήμ”»[xxxiii].

 Αλλά και οι μαθητές του είχαν από την πρώτη στιγμή  την πεποίθηση ότι ο Ιησούς Χριστός ήταν ο Μεσσίας. Ο πρωτόκλητος απόστολος Ανδρέας, απευθυνόμενος στον αδελφό του Πέτρο, λέγει «ευρήκαμεν τον Μεσσίαν»[xxxiv] ενώ  ο Φίλιππος λέγει στο Ναθαναήλ «Αυτόν που προανάγγειλε  ο Μωυσής στο νόμο, και οι προφήτες, τον βρήκαμε,·είναι ο Ιησούς, ο γιός του Ιωσήφ από τη Ναζαρέτ»[xxxv].

Ο Ιησούς Χριστός αποφεύγει ν’ αυτοαποκαλείται Μεσσίας. Χρησιμοποιεί κυρίως το μεσσιανικό τίτλο «Υιός του Ανθρώπου», ο οποίος προέρχεται από το βιβλίο του Δανιήλ. Εκεί ο προφήτης αφηγείται: «Είδα σε νυκτερινό όραμα μέσα στα σύννεφα του ουρανού να έρχεται ο Υιός του Ανθρώπου και έφθασε μέχρι τον Παλαιό των ημερών και οδηγήθηκε μπροστά του. Και σ’ αυτόν δόθηκε η εξουσία και η δόξα και η βασιλεία, ώστε όλοι οι λαοί, κάθε εθνικότητας και γλώσσας να τον υπηρετούν. Η εξουσία του θα είναι αιώνια και ατελεύτητη και το βασίλειό του δεν θα καταστραφεί ποτέ»[xxxvi]. Ο Χριστός αποφεύγει τον τίτλο του Μεσσία, ίσως, για να μην ταυτιστεί με την κοσμική και εθνική προοπτική, που είχε εκλάβει πλέον ο όρος από τους Ισραηλίτες, δηλαδή ότι ο Μεσσίας ως Βασιλέας θα καθοδηγούσε τους Ισραηλίτες και θα καθιστούσε τον Ιουδαϊσμό κυρίαρχο του κόσμου. Ο Χριστός πολλές φορές εναντιώνεται στην κυρίαρχη αυτή ιουδαϊκή πεποίθηση και, ενώπιον του Πιλάτου, διευκρινίζει ότι «η βασιλεία η εμή ουκ έστιν εκ του κόσμου τούτου»[xxxvii].

Τελειώνοντας πρέπει να τονιστεί ότι οι Μεσσιανικές επαγγελίες, οι οποίες αναφέρθηκαν, δεν είναι παρά ένα ελάχιστο δείγμα των όσων αναφέρονται στην Παλαιά Διαθήκη, που αποτελεί την προετοιμασία του κόσμου για την έλευση του Μεσσία και που ερμηνεύεται Χριστολογικά από την Καινή Διαθήκη. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγει χαρακτηριστικά «προέλαβεν την Καινήν η Παλαιά και ηρμήνευσεν την Παλαιάν η Καινή»[xxxviii]. Η Εκκλησία, όχι τυχαία, έχει εντάξει στην λατρεία της παλαιοδιαθηκικά αναγνώσματα. Στις Δεσποτικές εορτές μπορούμε να ακούσουμε τις επαγγελίες των Πατριαρχών και προφητών να εκπληρώνονται μέσα από τη γέννηση, τη ζωή, το πάθος και την ανάσταση του Κυρίου.

[i] Βλ. ΙΩΑΝΝΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ, Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως, εκδ. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη 1992,  σ. 208-211.

[ii] Γεν. 3, 15.

[iii] ΙΩΑΝΝΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ, όπ. π., σ. 211.

[iv] Γαλ. 3, 24.

[v] Βλ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΜΠΡΑΤΣΙΩΤΗ, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, εν Αθήναις 1993,  σ. 525, 553.

[vi] ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΤΑΝΙΛΟΑΕ, Θεολογία και Εκκλησία, εκδόσεις Τήνος, Αθήνα 1989, σ. 150.

[vii] Γεν. 22, 18. 18, 17-19.

[viii] Δευτ. 18, 18.

[ix] Α΄ Βασ. 2, 10.

[x] Ιεζ. 34, 23-24.

[xi] Μαλαχ. 3, 1.

[xii] Ιερ. 23, 5.

[xiii] Ησ. 9, 6-7.

[xiv] Ησ. 25, 6-8.

[xv] Ησ. 26, 19.

[xvi] Αριθ. 24, 17.

[xvii] Αριθμ. 24, 9.

[xviii] Ματθ. 2, 1-12.

[xix] Γεν. 49, 10.

[xx] Μιχ. 5, 12.

[xxi] Ησ. 7, 14.

[xxii] Ζαχ. 9, 9.

[xxiii] Ησ. 53, 12.

[xxiv] Ζαχ. 11, 12.

[xxv] Ησ. 53, 4-5.

[xxvi] Ψαλμ. 22, 17.

[xxvii] Ψαλμ. 22, 18.

[xxviii] Ψαλμ. 69, 21.

[xxix] Ψαλμ. 16, 10.

[xxx] Ψαλμ. 67, 1.

[xxxi] Ψαλμ. 56, 6.

[xxxii] Λουκ. 24, 25-27.

[xxxiii] Λουκ. 24, 44-47.

[xxxiv] Ιωαν. 1, 42.

[xxxv] Ιωαν. 1, 46.

[xxxvi] Δαν. 7, 13-14.

[xxxvii] Ιωαν. 18, 36.

[xxxviii] PG 50, 796.

---